رویکردی مرحله‌ای برای استفاده از عقود مشارکتی در تأمین مالی خرد اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشگاه امام صادق -علیه السلام-؛ و پژوهشگر گروه بانکداری اسلامی، پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

2 دانشیار پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و مدیریت مالی، دانشگاه امام صادق -علیه السلام-

چکیده

این تحقیق، برای استفاده از عقود مشارکتی در تأمین مالی خرد اسلامی، رویکردی مرحله‌ای، عرضه می‌کند. بدین صورت که در مرحله اول، تأمین مالی با عقود مبادله‌ای، مانند مرابحه‌، و در مرحله دوم، با عقد مشارکتِ کاهنده، انجام می‌شود. استفاده از عقود مبادله‌ای در مرحله اول، این فرصت را برای مؤسسه تأمین مالی خرد فراهم می‌کند تا بتواند ضمن بررسی موفقیتِ وام‌گیرندگان در اجرای صحیح طرح‌ها و متابعت از ضوابط عقد، گروه‌هایی را که شایستگی دریافت تأمین مالی مشارکتی در مرحله دوم دارند، بشناسد. یافته‌های این تحقیق -که با روش تحلیلی-توصیفی به دست آمده است- نشان می‌دهد که کاربرد الگوی مرحله‌ای در تأمین مالی خرد اسلامی، نه تنها، امکان‌پذیر است، بلکه مزیت‌های گوناگونی نیز برای مؤسسات تأمین مالی خرد و وام‌گیرندگان به همراه دارد. الگوی عرضه‌شده در این تحقیق -که به طور محدود در کشور سریلانکا نیز تجربه شده است- مبانی لازم را برای تشکیل مؤسسات تأمین مالی خرد اسلامی در ایران فراهم می‌کند. علاوه بر این، الگوی مرحله‌ای می‌تواند دلالت‌های مناسبی برای بانک‌ها و مؤسسات قرض‌الحسنه که در ذیل قانون بانکداری بدون ربا، فعالیت می‌کنند داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

افتخاری، عبد‌الرضا؛ عینالی، جمشید (1384)، «ارزیابی اعتبارات خردِ بانک کشاورزی در توسعه اقتصاد روستایی (مطالعه موردی: شهرستان خدا‌بنده)»، پژوهش‌های بازرگانی، سال ششم، شماره 34، صص 12-16.
اقبال، منور (1387)، «چالش‌های پیش روی بانکداری اسلامی»، ترجمه حسین میسمی و مسلم بمانپور، تهران: دانشگاه امام صادق -علیه السلام-.
حسن‌زاده، علی؛ ارشدی، علی (1382)، «نقش اعتبارات خرد در توسعه روستایی»، مجموعه مقالات سیزدهمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی (صص 33-55)، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
حسن‌زاده، علی؛ قویدل، صالح (1384)، «چالش‌های تأمین مالی خرد روستایی در ایران»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شماره 49، صص 22-28.
حسن‌زاده، علی؛ ازوجی، علاءالدین و قویدل، صالح (1385)، «بررسی آثار اعتبارات خرد در کاهش فقر و نابرابری‌های درآمدی»، اقتصاد اسلامی، سال ششم، شماره 21، صص 13-23.
الخمینی، السیدروح‌الله (1390)، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
صدیقی، محمدنجات‌الله (1389)، ربا، بهره بانکی و حکمت تحریم آن در اسلام، ترجمه حسین میسمی، تهران: دانشگاه امام صادق -علیه السلام.
عرب‌مازار، عباس؛ فرزین معتمد، ارغوان (1382)، «نقش بانک کشاورزی در توانمند‌سازی روستاییان با بهره‌گیری از اعتبارات خرد»، فصلنامه پژوهشی بانک کشاورزی، سال سوم، شماره 2، صص 11-32.
عیوضلو، حسین؛ میسمی، حسین (1387)، «ثبات و کارایی در نظام بانکداری اسلامی در مقایسه با نظام بانکداری متعارف»، اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره 31، صص 33-55.
فرزین معتمد، ارغوان؛ نعمتیان، حمید‌رضا (1383)، «بازاریابی راهبردی در خدمات نوین بانک کشاورزی با بهره‌گیری از رویکرد تأمین مالی خرد»، فصلنامه پژوهشی بانک کشاورزی، سال سوم، شماره 3، صص 14-22.
مافی، فرزانه (1387)، اعتبارات خرد؛ تجارب، ملاحظات و راهبردها، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
معصومی‌نیا، غلامعلی؛ شهیدی‌نسب، مصطفی (1388)، «بررسی فقهی-اقتصادی ابزار مالی مشارکت کاهنده»، اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره 35، صص 10-17.
موسویان، سیدعباس (1381)، «آثار اقتصادی جایگزینی نظام مشارکت به جای نظام بهره»، اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره 5، صص 22-33.
همو (1383)، بانکداری اسلامی، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
همو (1384)، «ارزیابی قراردادها و شیوه‌های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا» اقتصاد اسلامی، سال چهارم، شماره 9، صص 20-31.
همو (1386)، «نقد و بررسی قانون عملیات بانکی بدون ربا و پیشنهاد جایگزین»، اقتصاد اسلامی، سال پنجم، شماره 25، صص 10-21.
میرزاابراهیم تهرانی، فاطمه (1384)، «بررسی مسئولیت‌های اجتماعی بانک کشاورزی با تأکید بر ارائه اعتبارات خرد به زنان»، فصلنامه پژوهشی بانک کشاورزی، سال دوم، شماره 8، صص 11-17.
نجفی، بهاء‌الدین (1382)، «تأمین مالی خرد، تجربه‌های جهانی و امکانات توسعه در ایران»، فصلنامه پژوهشی بانک مرکزی، سال اول، شماره 1، صص 11-17.
نجفی، بهاء‌الدین؛ یعقوبی، وحید (1384)، «تأمین مالی خرد، راه‌کارهای نوین برای کاهش فقر در جوامع روستایی»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شماره 49، صص 33-44.
نصرآبادی، داوود؛ شعبانی، احمد (1387)، «چالش‌های بانک در اجرای قرارداد مشارکت در سود زیان و راهکارهای آن»، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال اول، شماره 1، صص 10-19.
Ahmed, H. (2002), “Financing Microenterprises: An Analytical Study of Islamic MFIs”, Islamic Economic Studies, Vol. 9, No. 2, Pp. 11-22.
Id. (2007), “Waqf-based Microfinance: Realizing the Social Role of Islamic Finance”, in Integrating Awqaf in the Islamic Financial Sector (Pp. 21-42), Singapore: Islamic Banking and Finance Institute.
Al-Harran, S. (1995), “Proposal for an Integrated Marketing Model of Musharakah Financing to Help Disadvantaged Fishing People in Malaysia”, In Musharakah Financing (Pp. 31-52), Cairo: University Brunei Darussalam.
Id. (2002), “Partnership Financing: Self-Helf for the Poor”, In Islamic Finance (Pp. 11-22), Cairo: The Center for Islamic finance Studies.
Al-Jarhi, M. A. (2002), “Islamic Finance: An Efficient and Equitable Option”, Jeddah: Islamic Research and Training Institute, Islamic Development Bank.
Al-ZamZami, A. & Grace, L. (2003), “Islamic Banking Principles Applied to Microfinance,” New York: United Nations Capital Development Fund.
Besley, T. & Coate, S. (1995), “Group lending, repayment incentives and social collateral”, Journal of Development Studies, Vol. 46, No. 3, Pp. 1-8.
CGAP. (2008), CGAP Reflections on the Compartamos Initial Public Offering, Washington DC: CGAP.
Chowdhury, F. (1999), Let grassroots speak: People’s participation, self help groups and NGOs in Bangladesh, Dhaka: University Press Limited.
Cizakca, M. (2004), “Cash Waqf as Alternative to NBFIs Bank”, In Cash Waqf (Pp. 33-42), Kuala Lumpur: Islamic Banking and Finance Institute.
Clark, H. (2002), “Islamic banking principles applied to microfinance: A case study”, New York: United Nations Capital Development Fund.
Conroy, J. D. (2002), “Microfinance in Malaysia: Time to Rebuild”, Brisbane, Australia: The Foundation for Development Cooperation.
Dhumale, R. & Sapcanin. A. (1999), “An Application of Islamic Banking Principles to Microfinance”, Washington: World Bank.
ElGari, Mohamed A. (2004), "The Qard Hassan Bank", paper presented in the International Seminar on Nonbank Financial Institutions: Islamic Alternatives, Kuala Lumpur, Malaysia.
Feroz, E. H. & Goud, B. (2008), “Grameen La Riba Model: A Strategy for Global Poverty Alleviation”, In Global Poverty Alleviation (Pp. 30-42), Cambridge: Cambridge publication.
Habib, A. (2002), “Financing microenterprises: An analytical study of Islamic microfinance institutions”, Islamic Economic Studies, Vol. 9, No. 2, Pp. 27–62.
Hassan, K. & Alamgir D. (2002), “Microfinancial Services and Poverty Alleviation in Bangladesh: A Comparative Analysis of Secular and Islamic NGOs”, in Iqbal, M (ed.) Islamic Economic Institutions and the elimination of Poverty (Pp. 86-113), Leicester: The Islamic Foundation.
Imboden, K. (2005), “Building Inclusive Financial Sectors: The Road to Growth and Poverty Reduction”, Journal of International Affairs, Vol. 58, No. 2, Pp. 65-86.
Kahf, M. (2004), “Shari'ah and Historical Aspects of Zakah and Awqaf", In Zakah and Awqaf (Pp. 11-22), Jaddah: Islamic Development Bank
Kaleem, A. & Ahmed, S. (2009), “The Quran and Poverty Alleviation: A Theoretical Model for Charity-Based Islamic Microfinance Institutions”, Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, Vol. 22, No. 3, Pp. 4-15.
Karanshawy, H. (2007), “Finance Plus: A model for the activation of microfinance and medium finance”, In Inclusive Islamic Financial Sector Development (Pp. 1-8), Kuala Lumpur, Malaysia: University Brunei Darussalam.
MacIsaac, N. (1997), “The role of microcredit in poverty reduction and promoting gender equity: A discussion paper”, Kuala Lumpur: South Asia Partnership for Strategic Policy and Planning.
Mannan, M. A. (2007), “Alternative micro-credit models in Bangladesh: A comparative analysis between Grameen Bank and Social Investment Bank Limited: Myths and realities”, In Inclusive Islamic Financial Sector Development (Pp. 21-32), Kuala Lumpur, Malaysia: University Brunei Darussalam.
Mas-Colell, M., Whinston, N. & Green, J. (1995), Microeconomic Theory, London: Oxford University Press.
Nelson, S. (2006), “Microfinance: the opportunity for Islamic Banks”, Finance News, Vol. 3, No. 3, Pp. 4-15.
Nuruzzaman, M. (1997), “Bangladesh in the web of creeping colonialism of NGOs”, Dhaka: The Center for Bangladesh Studies.
Otiti, S. (2002), “Islamic Development Banking”, In Islamic Finance (Pp. 8-15), Cambridge, USA: Cambridge publication.
Sadeq, A. M. (2007), “Microfinance poverty alleviation and economic development: Theory and practice”, In Inclusive Islamic Financial Sector Development (Pp. 17-35), Kuala Lumpur, Malaysia: University Brunei Darussalam.
Smolo, E. (2007), “Microcrediting in Islam”, In Islamic Banking and Finance (Pp. 22-45), Kuala Lumpur, Malaysia: The Foundation for Development.
دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 2
علمی-پژوهشی
مهر 1391
صفحه 33-62
  • تاریخ دریافت: 28 اردیبهشت 1391
  • تاریخ پذیرش: 09 مرداد 1391