اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)
کشف «فرهنگ دانشگاه»: واکاوی نظری و گونه‌شناختی مطالعات فرهنگ دانشگاهی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مدیریت سیاستگذاری عمومی، دانشگاه تهران (پردیس قم)، دانشکده مدیریت
2 دانشیار دانشگاه تهران (پردیس قم)، دانشکده مدیریت
3 استاد دانشگاه تهران (پردیس قم)، دانشکده مدیریت
چکیده
دانشگاه، نماد آموزش عالی کشور، نهادی اثرگذار در فرهنگ جامعه است و از این‌رو، موضوع فرهنگ در سازمانِ دانشگاه، اهمیتی دوچندان می‌یابد. نزدیک به چهار دهه است که دانشمندان خارجی، درباره ابعاد متعدد «فرهنگ دانشگاهی» از وجوه گوناگون کاوش کرده‌اند؛ در حالی که عمر این مقوله در آثار داخلی، حدوداً به یک دهه می‌رسد. این قبیل مطالعاتِ اندک نیز به شدت از فقدان ادبیات نظری منسجم رنج می‌برد. از این‌رو، لازم است تا در گام نخست، مطالعات خارجی این عرصه به خوبی واکاوی شود تا مبنای نظری اتکاپذیری برای آثار داخلی، فراهم و زمینه برای نظریه‌پردازی در آن مهیا شود. مقاله حاضر، با این هدف، آثار خارجی و مطالعات اندک داخلی این عرصه را مرور کرده است و با استفاده از روش گونه‌شناسی به مثابه روشی مبنایی در نظریه‌پردازی، آنها را از دو جهت طبقه‌بندی می‌کند: 1- بر اساس موضوع مطالعه، در هفت‌گونه (گونه‌شناسی موضوعی)، و 2- بر اساس پیش‌فرض‌های نظری نسبت به مقوله فرهنگ در دانشگاه در سه‌گونه انسجام، تمایز و تقطیع (گونه‌شناسی فرانظری). ثمره این واکاوی نظری و گونه‌شناسی، کشف هر چه بهتر ابعاد متعدد و متقاطع فرهنگ دانشگاهی است که به عرضه «چارچوبی راهنما و مفهومی» برای پژوهشگران و مدیران دانشگاهی می‌انجامد. فرهنگ رشته‌ای، خرده‌فرهنگ‌های دانشجویان، مطالعات تطبیقی، مطالعات تغییر فرهنگی، تقابل خردهفرهنگ اداری با خردهفرهنگ حرفه‌ای دانشگاه، تأثیر پارادایم‌های پژوهش در فرهنگ استادان و سایر تمایزات فرهنگی ایشان از دو دیدگاه تمایز و تقطیع، و نیز بررسی تأثیر خلقیات ملی بر فرهنگ آموزش‌عالی کشور از جمله خلأهای پژوهشی مهم این عرصه برای مطالعات داخلی است.
کلیدواژه‌ها
امین‌اسماعیلی، حمید؛ خلیلی، اسماعیل، (1381)، آسیب‌شناسی فرهنگی دانشگاه‌های ایران، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی معاونت فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
امین‌مظفری، فاروق؛ پرداختچی، محمد حسن؛ یمنی دوزی سرخابی، محمد و ذکائی، محمد (1387)، «بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و سبک‌های رهبری در دانشگاه‌ها ایران»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، سال 14، شماره 1، پیاپی 47، صص 133-158.
پورکاظمی، محمدحسین؛ شاکری، غلام‌رضا (1383)، «بررسی فرهنگ سازمانی دانشکده‌های مدیریت دانشگاه‌های تهران و نقش آن در بهره‌وری دانشکده‌ها»، مدرس علوم انسانی، سال 8، شماره 3، پیاپی 36، صص 37-62.
حبی، اکرم؛ فتحی‌آذر، اسکندر و محمدبخش، بهمن (1389)، «جهانی‌شدن و هویت‌های محلی و جهانی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه تبریز)»، تحقیقات فرهنگی ایران، سال 3، شماره 2، صص 101-121.
خندان، علی‌اصغر (1379)، منطق کاربردی، تهران: سمت: طه.
ذاکرصالحی، غلام‌رضا (1383)، دانشگاه ایرانی: درآمدی بر جامعه‌شناسی آموزش عالی، تهران: کویر.
رحیم‌نیا، فریبرز؛ علیزاده، مسعود (1388)، «بررسی ابعاد فرهنگ سازمانی بر اساس مدل دنیسون از نظر اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد»، مطالعات تربیتی و روانشناسی، سال 10، شماره 1، صص 147-170.
رفیع‌پور، فرامرز (1381)، موانع رشد علمی ایران و راه‌حل‌های آن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
زاهدی‌اصل، محمد (1388)، «اخلاق حرفه‌ای و فرهنگ دانشگاهی»، در: بیژن لطیف، از توسعه علمی تا توسعه ملی (صص 83-103)، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
زیباکلام، سعید (1389)، خلاف جریان، تهران: سوره.
سراج‌زاده، حسین؛ ادهمی، جمال (1387)، «بررسی تفاوت‌های قومیتی دانشجویان از نظر فعالیت در کانون‌های فرهنگی دانشگاه‌ها»، تحقیقات فرهنگی ایران، سال 1، شماره 2، صص 135-158.
سنجری، احمدرضا؛ بهرنگی، محمدرضا (1383)، «شناخت بهره‌وری تحقیقات و فرهنگ سازمانی حاکم بر آن؛ مطالعه موردی یکی از دانشگاه‌های مستقر در تهران»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، سال 10، شماره 2-1، پیاپی 32-31، صص 1-38.
صباغیان، زهرا (1388)، «فرهنگ دانشگاهی: چارچوبی پژوهشی»، در: رویکردها و چشم‌اندازهای نو در آموزش عالی، محمد یمنی دوزی سرخابی (ویراستار)، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، صص 65-93.
طائفی، علی (1378)، «فرهنگ علمی-پژوهشی ایران: بررسی قابلیت‌ها و تنگناها»، سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، سال 9، شماره 21، صص 47-53.
فاضلی، نعمت‌الله (1382)، «بررسی تطبیقی فرهنگ دانشگاهی ایران و فرهنگ دانشگاهی بریتانیا: مطالعه‌ای انسان‌شناختی در علل ناکارآمدی آموزش دانشگاهی در ایران»، نامه انسان‌شناسی، سال 1، شماره 3، صص 93-132.
همو (1387)، فرهنگ و دانشگاه، تهران: ثالث.
فراستخواه، مقصود (1389)، دانشگاه و آموزش عالی: منظرهای جهانی و مسأله‌های ایرانی، تهران: نی.
قانعی‌راد، محمدامین (1385)، تعاملات و ارتباطات در جامعه علمی: بررسی موردی در رشته علوم اجتماعی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
لطیفی، میثم (1388)، بازپردازی مفهوم نظم و انضباط در سازمان (رویکردی اسلامی)، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری.
محسنی تبریزی، علی‌رضا؛ قاضی طباطبایی، محمود و مرجایی، سیدهادی (1389)، «تأثیر مسائل و چالش‌های محیط علمی بر جامعه‌پذیری دانشگاهی»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، سال 16، شماره 1، پیاپی 4، صص 45-67.
یمنی‌دوزی سرخابی، محمد؛ پرداختچی، محمدحسن و ترابی‌کیا، هایده (1380)، «پژوهشی در خصوص ارتباط فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی اعضاء هیأت علمی دانشگاه تهران»، علوم انسانی الزهراء (س)، سال 11، شماره 39، صص 277-304.
Arnold, D. R. & Capella, L. M. (1985), “Corporate culture and the marketing concept: a diagnostic instrument for utilities”, Public Utilities Fortnightly, Vol. 116, No. 8, Pp. 32-38.
Austin, A. E. (1990), “Faculty cultures, faculty values”, New Directions for Institutional Research, Vol. 17, No. 68, Pp. 61-74.
Bailey, K. D. (1994), Typologies and Taxonomies: an introduction to classification techniques, London: sage publication.
Bartell, M. (2003), “Internationalization of Universities: A University Culture-Based Framework”, Higher Education, Vol. 45, No. 1, Pp. 43-70.
Becher, T. (1981), “Towards a Definition of Disciplinary Cultures”, Studies in Higher Education, Vol. 6, No. 2, Pp. 109-122.
Id. (1990), “The Counter-Culture of Specialisation”, European Journal of Education, Vol. 25, No. 3, Pp. 333-346.
Id. (1994), “The Significance of Disciplinary Differences”, Studies in Higher Education, Vol. 19, No. 2, Pp. 151-161.
Becher, T., & Trowler, P. (2001), Academic tribes and territories: intellectual enquiry and the culture of disciplines, Philadelphia, PA: Open University Press.
Bergquist, W. H. (1992), The four cultures of the academy: insights and strategies for improving leadership in collegiate organizations, San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
Bergquist, W. H., & Pawlak, K. (2008), Engaging the six cultures of the academy: revised and expanded edition of The four cultures of the academy, San Francisco: Jossey-Bass.
Bess, J. L. (2006), “Toward strategic ambiguity: Antidote to managerialism in governance”, In J. C. Smart (Ed.), Higher Education: Handbook of Theory and Research, (Vol. 21, Pp. 491-543), Springer Netherlands.
Cameron, K. S., & Ettington, D. R. (1988), “The conceptual foundations of organizational culture”, In J. C. Smart (Ed.), Higher education: Handbook of theory and research, (Vol. 4, Pp. 356-396), New York: Agathon.
Cameron, K. S., & Freeman, S. (1991), “Cultural congruence, strength, and type: Relationships to effectiveness”, In R. W. Woodman & W. A. Pasmore (Eds.), Research in Organizational Change and Development, (Vol. 5, Pp. 23–58), Greenwich, CT: JAI Press.
Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (2006), Diagnosing and changing organizational culture : based on the competing values framework , San Francisco: Jossey-Bass.
Clark, B. R. (1971), “Belief and Loyalty in College Organization”, The Journal of Higher Education, Vol. 42, No. 6, Pp. 499-515.
Id. (1972), “The Organizational Saga in Higher Education”, Administrative Science Quarterly, Vol. 17, No. 2, Pp. 178-184.
Id. (1985), “Listening to the Professoriate”, Change: The Magazine of Higher Learning, Vol. 17, No. 5, Pp. 36-43.
Id. (1986), The higher education system: Academic organization in cross-national perspective, Berkeley: University of California Press.
Id. (1989), “The Academic Life: Small Worlds, Different Worlds”, Educational Researcher, Vol. 18, No. 5, Pp. 4-8.
Id. (1997), “Small Worlds, Different Worlds: The Uniquenesses and Troubles of American Academic Professions”, Daedalus, Vol. 126, No. 4, Pp. 21-42.
Id. (2000), “Developing a career in the study of higher education”, In J. C. Smart (Ed.), Higher education: Handbook of theory and research, (Vol. 15, Pp. 1-38), New York: Agathon.
Cohen, M. D., & March, J. G. (1974), Leadership and Ambiguity: the American College President, New York: McGraw-Hill.
Denison, D. R., Janovics, J., Young, J. & Cho, H. J. (2006), “Diagnosing organizational cultures: Validating a model and method”, (Working Paper), Retrieved June 22, 2011: http://www.denisonconsulting.com/Libraries/Resources/Denison-2006-Validity.sflb.ashx.
Dill, D. D. (1982), “The Management of Academic Culture: Notes on the Management of Meaning and Social Integration”, Higher Education, Vol. 11, No. 3, Pp. 303-320.
Dill, D. D., & Sporn, B. (1995), “The implications of a postindustrial environment for the university: An introduction”, In D. D. Dill & B. Sporn (Eds.), Emerging Patterns of Social Demand and University Reform: Through a Glass Darkly, (Pp. 1-19), Oxford: Pergamon.
Doty D. H. & Glick, W. H. (1994), “Typologies as a Unique Form of Theory Building: Toward Improved Understanding and Modeling”, The Academy of Management Review, Vol. 19, No. 2, Pp. 230-251.
Etzioni, A. (1964), Modern organizations, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Faust, D. G. (2007), “Harvard presidential announcement: Remarks”, Retrieved April 15, 2011: http://news.harvard.edu/gazette/story/2007/02/harvard-presidential-announcement-remarks-by-president-elect-drew-g-faust/.
Ferreira, M. (2006), Rethinking academic culture in the information age, Unpublished doctoral dissertation, McGill University, Canada.
Fisher, D., & Atkinson-Grosjean, J. (2002), “Brokers on the boundary: Academy-industry liaison in Canadian universities”, Higher Education, Vol. 44, No. 3, Pp. 449-467.
Gaff, J. G., & Wilson, R. C. (1971), “Faculty Cultures and Interdisciplinary Studies”, The Journal of Higher Education, Vol. 42, No. 3, Pp. 186-201.
Hardy, C. (1990), “Putting power into university governance”, In J. C. Smart (Ed.), Higher Education: Handbook of Theory and Research, (Vol. VI, Pp. 393-426), NewYork: Agathon Press.
Harman, K. M. (1989), “Culture and Conflict in Academic Organisation: Symbolic Aspects of University Worlds”, Journal of Educational Administration, Vol. 27, No. 3, Pp. 30-54.
Kerr, C. (1982), The uses of the university, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Lodahl, J. B., & Gordon, G. (1972), “The Structure of Scientific Fields and the Functioning of University Graduate Departments”, American Sociological Review, Vol. 37, No. 1, Pp. 57-72.
Maassen, P. (1996), “The concept of culture and higher education”, Tertiary Education and Management, Vol. 2, No. 2, Pp. 153-159.
Martin, J. (1992), Cultures in organizations: Three perspectives, New York: Oxford University Press.
Martin, J. (1995), “The Style and Structure of Cultures in Organizations: Three Perspectives”, Organization Science, Vol. 6, No. 2, Pp. 230-232.
Martin, J. (2002), Organizational culture: Mapping the terrain, London: Sage Publications, Inc.
Martin, J. & Frost, P. J. (1996), “The organizational culture war games: A struggle for intellectual dominance”, In S. Clegg, C. Hardy & W. Nord (Eds.), The handbook of organization studies, (Pp. 599–621), Newbury Park, CA: Sage Publications.
Martin, J. & Frost, P. J. (1999), “The organizational culture war games: A struggle for intellectual dominance”, In S. Clegg & C. Hardy (Eds.), Studing Organization: Theory and Methods, (Pp. 345-367), London: Sage Publications.
Martin, J., Frost, P. J. & O’Neill, O. A. (2006), “Organizational culture: Beyond struggles for intellectual dominance”, In S. Clegg, C. Hardy & W. Nord (Eds.), The handbook of organization studies, (Pp. 725–753), Newbury Park, CA: Sage Publications.
Masland, A. T. (1985), “Organizational Culture in the Study of Higher Education”, Review of Higher Education, Vol. 8, No. 2, Pp. 157-168.
McNay, I. (1995), “From the collegial academy to corporate enterprise: the changing cultures of universities”, In T. Schuller (Ed.), The Changing University, (Pp. 105-115), Buckingham: SRHE & Open University Press,
Merton, R. K. (1968), Social theory and social structure, New York: Free Press.
Mintzberg, H. (1980), “Structure in 5's: A Synthesis of the Research on Organization Design”, Management Science, Vol. 26, No. 3, Pp. 322-341.
Neumann, A. (1994), “Review: The Four Cultures of the Academy”, The Journal of Higher Education, Vol. 65, No. 5, Pp. 633-636.
Nixon, J. (2001), “'Not without Dust and Heat': The Moral Bases of the 'New' Academic Professionalism”, British Journal of Educational Studies, Vol. 49, No. 2, Pp. 173-186.
Id. (2008), Towards the virtuous university: the moral bases of academic practice, New York: Routledge.
Id. (2010), Higher education and the public good: imagining the university, London: Continuum International Pub. Group.
Pettigrew, A. M. (1979), “On studying organizational cultures”, Administrative Science Quarterly, Vol. 24, No. 4, Pp. 570-581.
Quinn, R. E. & Rohrbaugh, J. (1981), “A Competing Values Approach to Organizational Effectiveness”, Public Productivity Review, Vol. 5, No. 2, 122-140.
Quinn, R. E. & Rohrbaugh, J. (1983), “A Spatial Model of Effectiveness Criteria: Towards a Competing Values Approach to Organizational Analysis”, Management Science, Vol. 29, No. 3, Pp. 363-377.
Roethlisberger, F. J. & Lombard, G. F. F. (1977), The elusive phenomena: An autobiographical account of my work in the field of organizational behavior at the Harvard Business School, Cambridge, MA: Harvard Business School Pr.
Sackmann, S. (2003), “Cultural complexity as a challenge in the management of Global Companies”, In L. Mohn (Ed.), Corporate cultures in global interaction (A Cultural Forum, Volume III), (Pp. 58-81), Gutersloh: Bertelsmann Foundation.
Schein, E. H. (1991), “What is culture?”, In P. J. Frost, L. F. Moore, M. R. E. Louis, C. C. Lundberg & J. E. Martin (Eds.), Reframing organizational culture, (Pp. 243-253), Newbury Park, CA: Sage Publications, Inc.
Id. (2004), Organizational culture and leadership, San Francisco: Jossey-Bass.
Silver, H. (2003), “Does a University Have a Culture?”, Studies in Higher Education, Vol. 28, No. 2, Pp. 157-169.
Smerek, R. E. (2010), “Cultural Perspectives of Academia: Toward a Model of Cultural Complexity”, In J. C. Smart (Ed.), Higher Education: Handbook of Theory and Research, (Vol. 25, Pp. 381-423), Springer Netherlands.
Snow, C. P. (1959), The two cultures and the scientific revolution, London: Cambridge University Press.
Sporn, B. (1996), “Managing University Culture: An Analysis of the Relationship between Institutional Culture and Management Approaches”, Higher Education, Vol. 32, No. 1, Pp. 41-61.
Swenk, J. (1999), “Planning failures: Decision cultural clashes”, The Review of Higher Education, Vol. 23, No. 1, Pp. 1-21.
Terenzini, P. T. (1999), “On the Nature of Institutional Research and the Knowledge and Skills It Requires”, New Directions for Institutional Research, Vol. 26, No. 4, Pp. 21-29.
Tierney, W. G. (1988), “Organizational Culture in Higher Education: Defining the Essentials”, The Journal of Higher Education, Vol. 59, No. 1, Pp. 2-21.
Id. (2008), The impact of culture on organizational decision making: theory and practice in higher education,Virginia: Stylus Publishing.
Toma, J. D. (1997), “Alternative inquiry paradigms, faculty cultures, and the definition of academic lives”, Journal of Higher Education, Vol. 68, No. 6, Pp. 679–705.
Id. (1999), “Understanding why scholars choose to work in alternative inquiry paradigms”, Research in Higher Education, Vol. 40, No. 5, Pp. 539-569.
Välimaa, J. (2008), “Cultural Studies in Higher Education Research”, In J. Välimaa & O.-H. Ylijoki (Eds.), Cultural Perspectives on Higher Education, (Pp. 9-25), Netherlands: Springer.
Weick, K. E. (1976), “Educational Organizations as Loosely Coupled Systems”, Administrative Science Quarterly, Vol. 21, No. 1, Pp. 1-19.
Id. (1983), “Contradictions in a Community of Scholars: The Cohesion-Accuracy Tradeoff”, Review of Higher Education, Vol. 6, No. 4, Pp. 253-267.
Id. (1984), “Contradictions in a Community of Scholars: The Cohesion-Accuracy Tradeoff”, In J. L. Bess (Ed.), College and University Organization: Insights from the Behavioral Sciences, (Pp. 15-29), New York: New York University Press.
Id. (1989), “Theory Construction as Disciplined Imagination”, The Academy of Management Review, Vol. 14, No. 4, Pp. 516-531.
', './data/smt/coversheet/1336805584.jpg'))
دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 1
علمی-پژوهشیفروردین 1390صفحه 45-97
- تاریخ دریافت: 11 تیر 1390
- تاریخ بازنگری: 01 فروردین 1390
- تاریخ پذیرش: 13 شهریور 1390