تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

2 استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

3 استاد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشکده مدیریت و اقتصاد

4 دانشجوی دکتری دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

چکیده

یکی از فنون تحلیلی مناسب در تحقیقات کیفی، تحلیل مضمون است که به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود، اما به ندرت معرفی شده است. از تحلیل مضمون می‌توان به خوبی برای شناخت الگوهای موجود در داده‌های کیفی استفاده کرد. تحلیل قالب مضامین و تحلیل شبکه مضامین نیز از ابزارهایی هستند که معمولاً در تحلیل مضمون به کار می‌روند. قالب مضامین، فهرستی از مضامین را به صورت سلسله مراتبی نشان می‌دهد. شبکه مضامین نیز ارتباط میان مضامین را در نگاره‌هایی شبیه تارنما نشان می‌دهد.

هدف این مقاله، معرفی تحلیل مضمون و فنون مرتبط با آن به صورت خلاصه و کاربردی است. از این رو، نخست، جایگاه تحلیل مضمون در تحقیقات کیفی بررسی می‌شود. سپس برخی مفاهیم، فنون و تصمیم‌های مهم در تحلیل مضمون، به طور خلاصه، توضیح داده می‌شود. در ادامه، با جمع‌بندی روش‌های مختلف تحلیل مضمون، فرایند گام‌به‌گامی جهت اجرای تحلیل مضمون، معرفی و به برخی دام‌های بالقوه این فرایند، اشاره می‌شود.

در بخش پایانی مقاله، معیارهای ارزیابی روایی و پایایی تحلیل مضمون توضیح داده می‌شود و با ذکر مزایا و معایب این روش، پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی، عرضه می‌شود. همچنین، در بخش‌هایی از مقاله، برای درک بهتر مطالب، مثال‌هایی از تحقیقی که با استفاده از این روش و به کمک نرم‌افزار رایانه‌ایِ تحقیق کیفی انجام شده است عرضه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

شیخ‌زاده، محمد (1390)، تدوین الگوی رهبری خدمتگزار از دیدگاه امام خمینی (ره) و مقایسه آن با برخی از الگوهای رهبری خدمتگزار در مدیریت نوین، رساله دکتری (در دست چاپ)، دانشگاه تهران.
محمدی‌مهر، غلامرضا (1387)، روش تحلیل محتوا (راهنمای عملی تحقیق)، تهران: گنجینه علوم انسانی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1385)، صحیفه امام؛ مجموعه آثار امام خمینی (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
Ahn, M. J. (2011), Is The Aeneid Relevant to Modern Leadership? Master of Arts Thesis, Victoria University of  Wellington.
Anderson, R. (2007), Thematic Content Analysis (TCA): Descriptive Presentation of Qualitative Data, Institute of Transpersonal Psychology, Retrived from http://www.wellknowingconsulting.org/publications/pdfs/ ThematicContentAnalysis.pdf
Attride-Stirling, J. (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, No. 3, Pp. 385-405.
Boyatzis, R. E. (1998), Transforming qualitative information: thematic analysis and code development, Sage.
Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
Chu, H. (2008), Employee Perception of Servant Leadership and Job Satisfaction in a Call Center: A Correlational Study, Doctor of Management in Organizational Leadership Dissertation, University Of Phoenix, UMI No. 3326206.
Crippen, C. L. (2004), Three Women Pioneers In Manitoba: Evidence Of Servant-Leadership, Doctor of Philosophy Dissertation, University of North Dakota, Canada.
Crosby, R. (2008), An Analysis Of Leadership Behavior In Extreme Military Contexts, Master Of Business Administration Thesis, Naval Postgraduate School, Lieutenant, United States Navy.
Delaney, L., Egan, M. & O’Connell, N. (2011), The Experience of Unemployment in Ireland: A Thematic Analysis, Discussion Paper Series, UCD Geary Institute.
Fereday, J., & Muir-Cochrane, E. (2006), “Demonstrating Rigor Using Thematic Analysis: A Hybrid Approach of Inductive And Deductive Coding And Theme Development”, International Journal of Qualitative Methods, Vol. 5, No. 1, Pp. 80-92.
Forest, D. & Piron, J. M. S. (2002), From Mathematical Classification to Thematic Analysis of Philosophical Texts, Montreal: Universite du Quebec a Montreal.
Holloway, I. & Todres, L. (2003), “The Status of Method: Flexibility, Consistency and Coherence”, Qualitative Research, Vol. 3, No. 3, Pp. 345-357.
King, N. (1998), “Template analysis”, in G. Symon and C. Cassell (eds.) Qualitative Methods and Analysis in Organizational Research, London: Sage.
Id. (2004), ‘Template analysis’, in G. Symon and C. Cassell (eds.) Essential Guide To Qualitative Methods In Organizational Research, SAGE Publications, London
King, N., & Horrocks, C. (2010), Interviews in qualitative research, London: Sage.
Lincoln, Y. & Guba, E. (1985), Naturalistic Inquiry, Beverley Hill, CA: Sage.
Midrash, M. (2011), Thematic Analysis: The Secret to Rightly Dividing the Torah of Life, Retrieved from http://restorationoftorah.org
Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994), Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook, Thousand Oaks, CA: Sage.
Millar, P. (2010), Leadership In Learning And Change: An evaluation of leadership in the context of implementing a bible college programme, Master of Educational Leadership and Management Thesis, Unitec Institute of Technology.
Mullen, C. A. & Kochan, F. K. (2000), “Creating a collaborative leadership network: An organic view of change”, International Journal of Leadership in Education, Vol. 3, No. 3, Pp. 183-200.
Namey, E., Guest, G., Thairu, L. & Johnson, L. (2007), “Data Reduction Techniques for Large Qualitative Data Sets”, In Guest G. & MacQueen K. M. (Eds.), Handbook For Team-Based Qualitative Research (Pp. 137-162), United Kingdom: AltaMira Press.
Patton, M. Q. (1990), Qualitative evaluation and research methods, Thousand Oaks, CA: Sage.
Ponsford, K. R. & Lapadat, J. C. (2001), “Academically Capable Students Who Are Failing In High School: Perceptions about Achievement”, Canadian Journal of Counselling, No. 35, Pp. 137-156.
Richards, L. (2008), Teach Yourself NVivo 8: Tutorials by Lyn Richards, Retrived From www.lynrichards.org.
Ryan, G. W. & Bernard, H. R. (2000), “Data Management and Analysis Methods”, In Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (Eds.), Handbook of qualitative research (Pp. 769-802.), Thousand Oaks, CA: Sage.
Id. & Id. (2003), “Techniques to Identify Themes”, Field Methods, Vol. 15, No. 1, Pp. 85–109.
Smith, C. P. (1992), Motivation and Personality: Handbook of Thematic Content Analysis, USA: Cambridge University Press.
Stanford, J. H., Oates, B. R. & Flores, D. (1995), “Women’s leadership styles: A heuristic analysis”, Women in Management Review, Vol. 10, No. 2, Pp. 9-16.
Tan, H. H. & Wee, G. (2002), “The role of rhetoric content in charismatic leadership: A content analysis of a Singaporean leader’s speeches”, International Journal of Organization, Vol. 5, No. 3/4, Pp. 317-356.
Tuckett, A. G. (2005), “Applying thematic analysis theory to practice: a researcher’s experience”, Contemporary Nurse, No. 19, Pp. 75-87.
Tummers, L. & Karsten, N. (2011), “Reflecting on the Role of Literature in Qualitative Public Administration Research: Learning From Grounded Theory”, Administration & Society, published online 24 August 2011.
Vali, K. S. (2010), Women Leading in Silence in Papua New Guinea Higher Education, Master of Educational Leadership Thesis, University of Waikato, New Zealand.
Wickham, M. & Woods, M. (2005), “Reflecting on the Strategic Use of CAQDAS to Manage and Report on the Qualitative Research Process”, The Qualitative Report, Vol. 10, No. 4, Pp. 687-702, Retreived From http://www.nova.edu/ssss/QR/QR10-4/wickham.pdf
دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 2
علمی-پژوهشی
مهر 1390
صفحه 151-198
  • تاریخ دریافت: 10 مهر 1390
  • تاریخ بازنگری: 01 مهر 1390
  • تاریخ پذیرش: 12 آذر 1390