اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)
طراحی الگوی رهبری دانشگاه اسلامی
نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 کاندیدای دکتری مدیریت آموزش عالی، گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران
2 استاد دانشگاه تهران
چکیده
دانشگاه‌های اسلامی به‌عنوان یکی از پدیده‌هایی که از دیرباز در سطح سنتی و مدرن در بستر آموزش عالی شکل گرفته‌اند، شرایط و الزامات ویژه‌ای می‌طلبند که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها رهبری این‌گونه از دانشگاه‌هاست. این پژوهش به‌دنبال استخراج یک الگوی مفهومی جهت رهبری دانشگاه اسلامی است؛ بدین منظور از روش آمیختۀ اکتشافی استفاده شده است و بر اساس استراتژی داده‌بنیاد نوخاسته در بخش کیفی، و روش توصیفی‌پیمایشی در بخش کمّی، الگوی رهبری دانشگاه اسلامی استخراج گردید. جامعۀ آماری پژوهش در هر دو بخش کیفی و کمّی، صاحب‌نظران مدیریت و رهبری اسلامی با تحصیلات دانشگاهی یا با سابقۀ حضور در عرصه‌های مدیریتی دانشگاه‌ها می‌باشند که با نمونۀ ۱۹نفری، مصاحبه‌های عمیق بخش کیفی انجام پذیرفت و پس از برگزاری جلسۀ گروه کانونی و نهایی‌سازی مدل اولیه، در بخش کمّی با مراجعه به نمونۀ ۱۳نفری، اعتبار مدل مستخرج سنجیده شد. در نهایت از مجموع ۷۷۸ کد باز اولیه، ۶۴ کد انتخابی و ۹ کد نظری استخراج شد؛ لذا الگوی رهبری دانشگاه اسلامی متشکل از ۹ بُعد اسلام‌مداری، انگیزه‌بخشی آرمانی، آینده‌نگری و مآل‌اندیشی، تربیت‌محوری، تکلیف‌محوری هدف‌مدار، خودسازی‌مداری، عدالت‌محوری، علم‌محوری و فرهنگ‌سازی ارائه گردید و ابعاد مذکور در الگوی نهایی رهبری دانشگاه اسلامی با مقوله‌های سازمان‌دهنده، شامل اصول و مبانی، اقتضائات دانشگاه اسلامی، مبانی بینشی و منشی رهبر و پیروان، و اهداف رهبری دانشگاه اسلامی سازمان‌دهی گردید.
کلیدواژه‌ها
افجهی و خسروپناه و بانشی، «طراحی الگوی جامع رهبری اثربخش سازمانی با رویکرد الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت»،مجلۀ مدیریت در دانشگاه اسلامی، دورۀ۳، شمارۀ۷، ص۹۵تا۱۱۴، ۱۳۹۳.
افجهی، ع، «رهبری و مدیریت اسلامی»، مجلۀ دانش و توسعه، شمارۀ۱۳، دورۀ۱، ص۲۷تا۴۲، ۱۳۸۰.
افجهی، ع. و بانشی و خسروپناه و امیری، «طراحی الگوی رهبری اثربخش سازمانی به‌استناد سیرۀ پیامبر اسلامJ»، مطالعات راهبردی بسیج، شمارۀ۶۴،دورۀ۱۷، ص۵تا۲۶، ۱۳۹۳.
اکبری جدی، صابر، «دانشگاه اسلامی و معیارهای آن»، روزنامۀ رسالت، ۱۹آذر۱۳۸۴.
ایزدپناه، «رهبری دموکراتیک و رهبری ربانی»، پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی (دانشگاه اصفهان)، شمارۀ۴، دورۀ۲، ص۵تا۲۵، ۱۳۷۹.
باقری و سعدآبادی، «طراحی الگوی رهبری معنوی بر اساس ارزش‌های اسلامی: پژوهشی مبتنی بر راهبرد داده‌بنیاد با تأکید بر ویژگی‌های فرماندۀ شهید سرلشکر پاسدار احمد کاظمی»، فصلنامۀ اندیشۀ مدیریت راهبردی، شمارۀ۱۰،دورۀ۵، ص۵۷تا۱۲۲، ۱۳۹۰.
باقری، م، «تأثیر سبک رهبری سازمان بر تعهد منابع انسانی (مطالعۀ موردی: دانشگاه امام‌صادقA، کارشناسی ارشد)»، تهران، ۱۳۸۷.
پناهی، م، «ارائۀ الگوی رهبری تحول‌آفرین با رویکرد اسلامی (مورد مطالعه: دانشگاه‌های شهر تهران)»، ۱۳۹۴.
پورکریمی، جواد و مریم صداقت، ویژگی‌های رهبر اسلامی از دیدگاه نهج‌البلاغه، ۱۳۸۶.
پورکریمی، جواد و مریم صداقت، «تبیین رابطۀ شایستگی با سبکِ رهبری تحول‌آفرین مدیران در سازمان‌های پژوهشی»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام‌حسینA، شمارۀ۱، ص۱تا۲۳، ۱۳۹۳.
پیروز، «شاخص‌های بصیرت در رهبری امام‌خمینی6»، مطالعات انقلاب اسلامی، شمارۀ۲۹، دورۀ۹، ص۱۱تا۳۴، ۱۳۹۱.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/878942?userAccept=False
ترک‌زاده و جعفری، «رویکردها و نظریه‌های سنتی و نوین رهبری: به‌سوی جهان‌بینی رهبری»، توسعۀ مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی، شمارۀ۲۵، دورۀ۷، ص۹۱تا۱۳۳، ۱۳۹۴.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/1033267?userAccept=False
حسینی خامنه‌ای، علی، «سخنرانی در دیدار با جمع کثیری از طلاب و دانشجویان به‌مناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، ۲۸آذر۱۳۶۹. (بازیابی در:
حمیدیا، بابک و محمدامین تولی،(Ed.) ، تعریف و گونه‌شناسی دانشگاه‌های دینی با رویکرد سیستمی به دانشگاه، ۱۳۹۴
دژکام، علی، «برداشت‌های گوناگون از دانشگاه اسلامی»، فصلنامۀ دانشگاه اسلامی، سال۷، شمارۀ۱، دورۀ۱۷، ۱۳۸۲.
دلخوش کسمایی، ابوالقاسم و فتاح شریف‌زاده و میرعلی سیدنقوی، «رهبری خدمتگزار: الگوی رهبری خدمتگزار در دانشگاه علوم انتظامی»، فصلنامۀ مطالعات مدیریت انتظامی، سال۳، ص۳۷۵تا۳۸۸، ۱۳۹۰.
دهقانی، امیررضا، «دانشگاه اسلامی»، روزنامۀ سیاست روز، ۱بهمن۱۳۸۴.
رسایی، محمدجواد، «دانشگاه اسلامی و علم بومی»، روزنامۀ اعتماد ملی، ۱۶مرداد۱۳۸۶.
رضایی‌زاده، م، «سبک رهبری رهبران اسلامی (حضرت پیامبر اکرمJ و ائمۀ‌اطهارb) در آثار شهید علامه مطهری (کارشناسی ارشد)»، تهران، ۱۳۷۶.
رضاییان، علی، مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سمت، ۱۳۷۹.
رضاییان، علی، مبانی مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سمت، ۱۳۸۱.
ساعتچی، م و ع. ا. عزیزپور شوبی، «طراحی الگوی رهبری اثربخش دانشگاهی»، فصلنامۀ دانشور رفتار، شمارۀ۱۲، دورۀ۱، ص۱تا۱۸، ۱۳۸۴.
ساغروانی، س و س. مرتضوی و م. لگزیان و ف. رحیم‌نیا، «تحمیل نظریه به داده‌ها یا ظهور نظریه از داده‌ها: نظریه‌پردازی در علوم‌انسانی با روش‌شناسی نظریۀ داده‌بنیاد»، پژوهشنامۀ مبانی تعلیم و تربیت، شمارۀ۴، دورۀ۱، ص۱۵۱تا۱۷۰، ۱۳۹۳.
سرباز حسینی، حسینعلی، رهبری در بحران با نگاهی به رهبری حضرت زینبB، ایران نگین، ۱۳۷۹.
سفیدچیان، «بررسی انتقادی و پارادایم‌شناسی تئوری‌های رهبری در بستر اسلامی (قرآن و حدیث)»، مدیریت در اسلام، شمارۀ۱۵و۱۶، دورۀ۷، ص۲۵تا۴۶، ۱۳۹۰.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/1292260?userAccept=False
سند دانشگاه اسلامی (بازیابی در: www.shmoton.ir/PDF/Poor/8.pdf).
شفق، «جایگاه دانش در رهبری و تبلیغ از منظر قرآن»، پژوهشنامۀ تبلیغ و ارتباطات دینی، شمارۀ۲، ۰، ص۱۹۱تا۲۳۶، ۱۳۹۰.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/837560?userAccept=False
شفیعی، «تبیین عاطفۀ توحیدی در رهبری اسلامی و اعتبارسنجی آن»، مطالعات علوم اجتماعی، شمارۀ۴، دورۀ۲، ص۵۷تا۷۱، ۱۳۹۵.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/1183477?userAccept=False
الصفار، س و شیخ، سیرۀ پیامبرJ در رهبری و انسان‌سازی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۵.
عابد‌جعفری و قلی‌پور، «نظریۀ رهبری از دیدگاه نظریه‌پردازان غرب و اسلامی»، مجتمع آموزش عالی قم، شمارۀ۱۱، دورۀ۳، ص۱۴۹تا۱۷۰، ۱۳۸۰.
عزیزآبادی، ا. و س. مرتضوی و م. انصاری اول و ف. رحیم‌نیا، «مدخلی بر ویژگی‌های رهبری اخلاقی در نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ مدیریت اسلامی، شمارۀ۲۴، دورۀ۴، ص۱۱تا۴۲، ۱۳۹۵.
http://journals.ihu.ac.ir/index.php/im/article/view/11241/3513
قوامی، «رهبری در فرهنگ اسلامی از دیدگاه شهیدمطهری»، حکومت اسلامی، شمارۀ۳۱، دورۀ۹، ص۱۵۴تا۱۷۴، ۱۳۸۳.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/138586?userAccept=False
کرمی، س. ع، «ارائۀ الگوی رهبری خدمتگزار با رویکرد اسلامی در آموزش عالی (مورد مطالعه: دانشگاه‌های استان ایلام)»، ۱۳۹۴.
کرمی، م. و س. میرکمالی و ج. پورکریمی، «بررسی و تبیین رهبری اخلاقی و ابعاد آن (مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه تهران)»، رسالت مدیریت دولتی، شمارۀ۷، دورۀ۲۲، ۱۳۹۵.
ماحوزی، «مفهوم مدیریت و رهبری در اسلام با تکیه بر نهج‌البلاغه»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، شمارۀ۱۳، دورۀ۸، ص۲۷۷تا۲۸۸، ۱۳۹۱.
محمدی ری‌شهری، م، رهبری در اسلام، شهرری: دارالحدیث، ۱۳۷۹.
مرزوقی و ترک‌زاده و پیروی‌نژاد، «تدوین و اعتباریابی الگوی رهبری معنوی اسلامی در سازمان از منظر نهج‌البلاغه»، پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، شمارۀ۱۲، دورۀ۳، ص۴۳تا۷۰، ۱۳۹۴.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/1107549?userAccept=False
مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، تهران: صدرا، ۱۳۶۸.
مطهری، مرتضی، امدادهای غیبی در زندگی بشر، تهران: صدرا، ۱۳۷۲.
معارفی، غ، حکومت و رهبری در نهج‌البلاغه، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شاهد، ۱۳۸۷.
مورهد و گریفین، رفتار سازمانی، تهران: مروارید، ۱۳۷۵.
موسوی خمینی، روح‌الله، صحیفۀ نور، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی6، ۱۳۷۸.
مهدی‌زاده تواسانی، م، «بررسی رابطۀ بین سبک رهبری مدیران (بر اساس نظریۀ اقتضائی فیدلر) با رضایت شغلی معلمان در دوره‌های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطۀ شهرستان نوشهر (کارشناسی ارشد)»، تهران، ۱۳۸۵.
مهری‌نژاد وردین، ا، «بررسی تطبیقی رهبری تحول‌آفرین با رهبری در اسلام (کارشناسی ارشد)»، تبریز، ۱۳۹۶.
مؤمنی و خائف‌الهی و اکبریان و دانایی‌فرد، «نقدی بر رویکرد رهبری در غرب بر اساس مبانی فکری علامه طباطبایی6»، اندیشۀ مدیریت راهبردی، شمارۀ۱۰، دورۀ۵، ص۱۲۳تا۱۵۰، ۱۳۹۰.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/896312?userAccept=False
میرزامحمدی، حسن و علی صحبت‌لو، «اهداف دانشگاه اسلامی»، فصلنامۀ دانشگاه اسلامی، سال۱۱، شمارۀ۱، دورۀ۳۳، بهار۱۳۸۶.
نصر اصفهانی، ع و ط. حاجیان و م. کریمی و س. م. رضوانی، «بررسی تحمل و مدارا در رهبری سازمان با تکیه بر دیدگاه نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ مدیریت اسلامی، شمارۀ۲۰، دورۀ۲، ۱۳۹۱.
http://journals.ihu.ac.ir/index.php/im/article/view/475/128
نورشاهی، نسرین و محمد یمنی‌دوزی سرخابی، «بررسی رابطۀ سبک شناختی و سبک رهبری در میان رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی»، فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، دورۀ۴۱، ص۱۷تا۳۶، ۱۳۸۵.
منابع عربی
قرآن کریم
نهج‌البلاغه
وادی، امین، «مدى ممارسة القیادات الاداریة بالجامعة الجزائریة لسلوکیات القیادة التحویلیة و معوقات ممارستها: دراسة میدانیة بجامعة عنابة (Doctoral dissertation)»، ۲۰۱۴.
منابع لاتین
Aabed, A. I. (2006). A Study of Islamic Leadership Theory and Practice in K-12 Islamic Schools in Michigan (Doctor of Philosophy).
Ahmad, K., & Fontaine, R. (2011). Islamic leadership at the international islamic university malaysia. International Journal of Economics, Management and Accounting, 19(2), 35–121.
Alade, T. E. A., Hussain, M. N. B. M., & Bashir, A. (2016). Islamic leadership principles on mosques performance in lagos state, nigeria. IJIB, 1(2), 1–19.
Amin, M., Shah, S., & Tatlah, I. A. (2013). Impact of principals/directors’ leadership styles on job satisfaction of the faculty members: Perceptions of the faculty members in a Public University of Punjab. Journal of Research, 7(2), 97–112.
Amzat, I. H., & Ali, A. K. (2011). The Relationship between the Leadership Styles of Heads of Departments and Academic Staff's Self-Efficacy in A selected Malaysian Islamic University. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 3(1).
Ather, S. M., & Sobhani, F. A. (2008). Managerial Leadership: An Islamic Perspective. IIUC Studies, 4.
Bar, S. (Ed.) 2012. Islamic Leadership Paradigms.
Barnes, S. R. (2014). Exploring the socially responsible leadership capacity of college student leaders who mentor.
Beekun, R. I., & Badawi, J. A. (1999). Leadership: an Islamic perspective: Amana Beltsville, MD.
Berman, A. (2016). Academic leadership development: A case study. Journal of Professional Nursing, 31(4), 298–304.
Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching. (2012). The Carnegie classification of institutions of higher education. Higher Education Abstracts, 47(3), 236–237.
Elkaleh, E., & Samier, E. (2013). The Ethics of Islamic Leadership: A Cross-cultural Approach for Public Administration. Administrative Culture, 14(2), 188–2111.
Ezad Azraai Jamsari, Wan Kamal Mujani, Noor Inayah Ya’akub, Hamzaini Abdul Hamid, Wan Mohtar Wan Yusoff, Nur Riza Mohd. Suradi, Nur Hafizah Abu Samah. (2012). The Basis of Leadership in Islam.
Farina, A. (2015). A phenomenological study on principal leadership in Islamic K-12 schools. Lynn University.
Fuller, S. (2016). The Academic Caesar: University Leadership is Hard. 1 Oliver’s Yard, 55 City Road London EC1Y 1SP: SAGE Publications Ltd.
Haddara, M., & Enanny, F. (2009). Leadership: An Islamic Perspective.
Hendrickson, R., Lane, J., Harris, J., & Dorman, R. (2013). Academic leadership and governance of higher education: Stylus.
Hoppe, S. L. (2003). Identifying and nurturing potential academic leaders. New Directions for Higher Education, 2003(124), 3–12.
Jamil, M. Y. (2015). Islamic Perspective of Leadership: A Role Model for Today’s CEOs. Journal of Islamic Thought and Civilization, 5(II), 24–45.
Khademi, F., Chaboki, O., Sadeghi, E., & Safara, M. (2014). The Style of Islamic Leadership with Emphasis on Taha Surah. IPEDR, 73(13).
Middlehurst, R. (2012). Leadership and management in higher education: a research perspective.: maasrtichat school of management.
Monjur, M. (2010). characteristics of leadership: islamic perspective.
Moten, A. R. (2011). Leadership in the West and the Islamic World: A Comparative Analysis. World Applied Sciences Journal, 15(3), 339–349.
Opatokun, K. A., Hasim, C. N., & Hassan, S. S. S. (2013). Authentic Leadership In Higher Learning Institution: A Case Study Of International Islamic University Malaysia (IIUM). International Journal of Leadership Studies, 8(1), 49–66.
Rosdi Senam Muhamad, khairuddin abdul rashid, azila ahmad sarkawi & rapiah mohd. Zaini. (2014). Construction Project Leadership from the Perspective of Islam.
Shah, S. (2006). Educational leadership: an Islamic perspective. British Educational Research Journal, 32(3), 363–385.
Zandi, G., Sulaiman, M., & Rashed, N. (2015). Spirituality and leader’s effectiveness: an islamic perspective. Asian Economic and Financial Review, 5(1), 155–166.
', './data/smt/coversheet/201584422684.jpeg'))
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26
مهر 1398صفحه 95-137
- تاریخ دریافت: 09 مهر 1397
- تاریخ بازنگری: 23 مهر 1397
- تاریخ پذیرش: 23 مهر 1397