فهم مبانی هستی‌شناسی تصمیم‌گیری استراتژیک از منظر قرآن(مبتنی بر سورۀ انفال)

نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استاد گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

3 دانشیار مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، قم، ایران.

4 استاد گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

تولید و فرآوری اندیشه‌ها، نظریه‌ها، مدل‌های مفهومی و عملیاتی با رویکرد دین‌(قرآن)شناخت در موضوعات حوزۀ مدیریت پیشرفت و به طور خاص تصمیم‌گیری استراتژیک، منوط به تولید و فرآوری روشمند آنها در چارچوب آموزه‌های وحیانی قرآن کریم است. در این راستا، لازم است تا به‌منظور پی‌ریزی درست چارچوب معرفتی در دانش تصمیم‌گیری استراتژیک قرآن‌بنیان، به «چیستی مبانی پارادایمی» آن پرداخته شود. با چنین هدفی، در نوشتار پیش رو سعی شده است تا با استفاده از تحلیل مضمون و تحلیل محتوا در نرم‌افزار atlas.it، بخشی از دلالت‌های مبتنی بر مبانی هستی‌شناسی مرتبط با موضوع تصمیم‌گیری استراتژیک فهم و تبیین شود. این تحلیل‌ها مبتنی بر سازوکار ترکیبی دو روشِ دلالت‌پژوهی و همچنین منطق دلالت در ادبیات علم اصول است که با استناد به سورۀ انفال انجام گرفته‌اند. حاصل این فرآیند، استخراج 204 کد اولیه، 25 مضمون پایه و 6 مضمون سازمان‌دهنده شامل عناوین زیر بوده است: 1. ماهیت واقعیت‌‌های اجتماعی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک؛ 2. نقش ماهیت انسان در تصمیم‌گیر‌ی‌های استراتژیک؛ 3. نقش عاملیت انسان در تصمیم‌گیر‌ی‌های استراتژیک؛ 4. سرنوشت پدیدارها در تصمیم‌گیر‌ی‌های استراتژیک؛ 5. نقش سنت‌های الهی در تصمیم‌گیر‌ی‌های استراتژیک و 6. جلوه‌گری حقیقت و رسم الهیاتی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک. همۀ شش مضمون یادشده، زیرمجموعۀ یک مضمون گسترده‌تر (مضمون دلالی فراگیر)، یعنی مبانی هستی‌شناسی تصمیم‌گیری استراتژیک قرار دارند. نتایج این مقاله می‌تواند زمینه‌ساز روش تولید، فرآوری و تدوین نظریه و دانش تصمیم‌گیری استراتژیک قرآن‌بنیان از سوی پژوهشگران این حوزه و بدین‌سان ارائۀ مدل‌های کاربردی خودویژه برای مدیران استراتژیک، مبتنی بر چشم‌انداز قرآن‌بنیان و جریان آن در عینیت تحقیق و توسعه‌ای باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم
احسانی، محمد (1393). تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ایمان، محمدتقی (1392). ارزیابی پارادایمی برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، محمدتقی و کلاته ساداتی، احمد (1397). فلسفۀ تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: سمت و پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
ایمان، محمدتقی و کلاته ساداتی، احمد (1398). روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (چاپ2). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آکوچکیان، احمد (1395). الگوی راهبری تحول. تهران: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
آکوچکیان، احمد (1399). اجتهاد پارادایمی تفسیر پیشرفت‌شناخت. چاپ محدود. قم: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
آکوچکیان، احمد (1399). تفسیر هدی. چاپ محدود. قم: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
آکوچکیان، احمد (1399). الگوی معیار پیشرفت در تفسیر سورۀ حدید. چاپ محدود. قم: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
جوادی‌آملی، مرتضی (1393). نحوۀ سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در مدیریت اسلامی. مدیریت دولتی. دورۀ جدید. (23). 1ـ10.
جوادی آملی، عبدالله (1396). تفسیر تسنیم (جلد32 و 33) (چاپ3). قم: اسراء.
چهاردولی، عباس و دل‌انگیز، ابوالقاسم (1398). واکاوی و فهم دلالت‌های پارادایم‌های چهارگانۀ فلسفی با رویکرد اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی.
چهاردولی، عباس و خادم‌زاده، وحید (1398). مقدمه‌ای بر فلسفۀ مدیریت راهبردی از نگاه اسلام. تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
حدادزاده، مهدی (1397). تدوین مدل اسلامی شهود در تصمیم‌گیری راهبردی. مدیریت در دانشگاه اسلامی. 7 (1). 179 ـ 199.
حسنی، سیدحمیدرضا (1399). درآمدی بر پارادایم اجتهاد دانش عملی (چاپ2). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خاشعی، وحید (1394). درآمدی نظری بر تصمیم‌گیری راهبردی حکمت‌بنیان. فصلنامۀ علمی‌ ـ پژوهشی مدیریت اسلامی. 23 (2). 43ـ66.
خنیفر، حسین و مسلمی، ناهید (1398). مبانی و اصول روش‌های پژوهش کیفی (جلد1). تهران: انتشارات نگاه دانش.
دانایی‌فرد، حسن (1386). پارادایم‌های رقیب در علم سازمان و مدیریت: رویکرد تطبیقی به هستی‌شناسی، شناخت‌شناسی و روش‌شناسی. دوماهنامۀ علمی ـ پژوهشی دانشگاه شاهد. 14 (26). 89 ـ 104.
دانایی‌فرد، حسن (1395). روش‌شناسی مطالعات دلالت‌پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی: بنیان‌ها، تعاریف، اهمیت، رویکردها و مراحل اجرا. فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی. 22 (86). 39ـ71.
دهقان، رحیم (1400). استجابت دعا و تغییر ارادۀ الهی؛ پاسخی بر مبنای اخلاق دینی فضیلت‌گرا. فلسفۀ دین. 18 (2). 221 ـ 242.
دهقانی، لیلا؛ شکرانی، رضا و نقشینه ارجمند، حمیدرضا (1391). بررسی تأثیر ادراک عدالت بر تصمیم‌گیری مدیران مبتنی بر آموزه‌های اسلامی. دو فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی مدیریت اسلامی. 19 (2). 35 ـ 64.
دیالمه، نیکو (1393). تأثیر جهان‌بینی توحیدی در دانش مدیریت. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
رازینی، روح‌الله و عزیزی، مهدی (1394). طراحی الگوی تصمیم‌گیری با رویکرد اسلامی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت اسلامی. 4 (23). 100ـ73.
رحمانی، نیما (1395). بررسی نقش وحی در تصمیم‌گیری عقلانی ـ شهودی. دو فصلنامۀ  علمی ـ تخصصی اسلام و مدیریت. 5 (10). 29 ـ 52.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387). تفسیر قرآن مهر (جلد3). قم: پژوهش‌هاى تفسیر و علوم قرآن‏.
سام‌خانیان، محمدربیع و فیاض، ایرانداخت (1399). تبیین و نقد رویکرد پارادایمی در اندیشه‌های تربیتی. مجلۀ علمی پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز. 14 (33). 166 ـ 188.
صادقی تهرانی، محمد (1406). الفرقان فی تفسیر القرآن (جلد12) (چاپ2). قم: فرهنگ اسلامی.
صدر، سیدمحمدباقر (1364). علم اصول (نصرت‌الله حکمت، مترجم). تهران: امیرکبیر.
صدر، سیدمحمدباقر (1395). پژوهش‌های قرآنی (جلد4) (سیدجلال امیرآقایی، مترجم). قم: انتشارات دارالصدر.
طباطبایی، محمدتقی (1374). تفسیر المیزان (جلد9). قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامى‏.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372). تفسیر مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن (جلد4) (چاپ3). تهران: ناصر خسرو.
طوسی، محمدبن ‌حسن (1406 ق). التبیان فی تفسیر القرآن (جلد5). داراحیاء التراث العربی. لبنان: بیروت.
علوی، سیدعلی (1386). درآمدی بر تأثیر مؤلفه‌های فرهنگ اسلامی بر تصمیم‌گیری. اندیشۀ مدیریت. 1 (1). 35 ـ 58.
علی‌پور، مهدی و حسنی سیدحمیدرضا (1394). پارادایم اجتهادی دانش دینی (پاد) (چاپ3). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فروتنی، زهرا (1387). مبانی تصمیم‌گیری استراتژیک امام خمینی (ره). تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
قرائتی، محسن (1388). تفسیر نور (جلد3). تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏.
قربانی، قدرت‌الله (1391). کارآمدی سنت‌های اجتماعی قرآن. مجلۀ پژوهش دینی. 1 (25). 65 ـ 91.
کارگروه بنیادین مدیریت اسلامی (1398). نقشۀ جامع مدیریت اسلامی «نجما». ویرایش ششم. چاپ دوم. قم: دانشگاه قم.
کردنائیج، اسدالله (1396). تفکر و مدیریت استراتژیک. تئوری و عمل. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
گائینی، ابوالفضل (1399). معرفت‌شناسی تئوری‌های سازمان و مدیریت. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
گائینی، ابوالفضل و حسین‌زاده، امیر (1391). پارادایم‌های سه‌گانۀ اثبات‌گرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان. راهبرد فرهنگ. 5 (19). 103 ـ 1380.
گودرزی، غلامرضا (1386). نظریۀ تصویر و تصمیم راهبردی. اندیشۀ مدیریت. 1 (1). صص 93 ـ 109.
لطفی، امیرعلی و میرزا، عبدالهاشم (1396). رویکردهای نظریه‌پردازی آیات تصمیم‌گیری در منابع مدیریت اسلامی. دو فصلنامۀ علمی ـ ترویجی قرآن و علم. 11 (20). 49ـ75.
محمدپور، احمد (1397). روش در روش (ویراست2). دربارۀ ساخت معرفت در علوم انسانی. تهران: لوگوس.
مصباح یزدی، محمدتقی (1384). آموزش عقاید (چاپ17). قم: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامى.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه (جلد7). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مطهری، مرتضی (1370). آشنایی با قرآن. تهران: صدرا.
منطقی، محسن (1390). نقش نگرش‌های اسلامی در فرآیند تصمیم‌گیری. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی. 1 (2). 41ـ57.
نصری، عبدالله (1394). مبانی انسان‌شناسی در قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
یثربی، یحیی (1389). تفسیر روز (جلد3). تهران: امیرکبیر.
Ahmad, M., Shah, S. Z. A., & Abbass, Y. (2020). The role of heuristic-driven biases in entrepreneurial strategic decision-making: evidence from an emerging economy. Management Decision.
Allen, C. D., Coates, B. E., & Woods III, G. J. (2012). Strategic decision making paradigms: A primer for senior leaders. ARMY WAR COLLEGE CARLISLE BARRACKS PA.‏
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology. 3 (3). 77-101.
Calabretta, G., Gemser, G., & Wijnberg, N. M. (2017). The interplay between intuition and rationality in strategic decision making: A paradox perspective. Organization Studies. 38 (3-4). 365-401.‏
Camuffo, A., Gambardella, A., & Pignataro, A. (2022). Framing Strategic Decisions in the Digital World. Strategic Management Review.‏
Forozandeh Dehkordi, L., Mahmoodi Meimand, M., Abesi, S., & Haddad Zadeh, M. (2015). Identifying factors and components of intuition in decision making in viewpoint of Holy Quran. Quarterly Journal of Public Organzations Management. 3 (4). 75-91.
Gavetti, G., Levinthal, D., & Ocasio, W. (2007). Perspective—Neo-Carnegie: The Carnegie school’s past, present, and reconstructing for the future. Organization Science. 18 (3). 523-536.‏
Gerras, Stephen J.  (2010). Strategic leadership primer (3rd Edition), United States Army War College. pp. 35-47.
Gillingham, R. (2003). Purchasing and Supply Chain Management (3rd Edition) Pearson Educational Limited, Edinburgh Gate, Harlow, Essex CM2 20JE. England.
Goldoff, A. C. (2000). Decision-making in organizations: the new paradigm. International Journal of Public Administration, 23(11), 2017-2044.‏
Harrison, E. F., & Pelletier, M. A. (1995). A paradigm for strategic decision success. Management Decision.‏
Oppenheimer, D. M., & Kelso, E. (2015). Information processing as a paradigm for decision making. Annual review of psychology. 66 (1). 277-294.‏
Orlova, E. A. (1982). Interaction Paradigms of Decision-Making. International Political Science Review3 (2). 212-217.
Papulova, Z., & Gazova, A. (2016). Role of strategic analysis in strategic decision-making. Procedia Economics and Finance. 39. 571-579.
Ritzer Geovge (1968) "Paragigm and Lyssissacialgy the Issues". Amevican So Ciodagical Review 46. 275-248.
Sardar, z. (2006). How Do You Know? Reading Ziauddin Sardar on Islam, Science and Cultural Relaitions, Eds with E. Masood, London: Pluto Press.
Yue, D., & You, F. (2016). Biomass and biofuel supply chain modeling and optimization. In Biomass Supply Chains for Bioenergy and Biorefining (pp. 149-166). Woodhead Publishing
  • تاریخ دریافت: 16 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 11 تیر 1401
  • تاریخ پذیرش: 26 مرداد 1401