اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)
رویکردی نظام‌مند به سلامت الکترونیک با استفاده از روش فراترکیب
نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
2 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
چکیده
روندهای جهانی همچون هزینههای فزاینده سلامت، تغییر در نوع تقاضای بیماران و پیشرفتهای حوزه فناوری، نظامهای سلامت را به‌سوی سلامت الکترونیک سوق داده است. در بسیاری از پروژههای پیادهسازی سلامت الکترونیک، فاصله معناداری بین نتایج موردانتظار و آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد، وجود دارد. مطالعات نشان میدهد که علت بسیاری از این شکست‌ها، فهم ناکافی از متغیّرهای مؤثر بر اجرای نظام سلامت الکترونیک و فقدان چارچوبی جامع برای اعمال این‌گونه مداخلات بوده است. از‌سویی‌دیگر در سال‌های اخیر، الزامات قانونی، بالینی و اقتصادی، حرکت به‌سوی سلامت الکترونیک را به یک اولویت برای نظام سلامت ایران تبدیل کرده است. هدف از پژوهش حاضر تبیین پیچیدگی چندسطحی اجرای سلامت الکترونیک و همچنین ارائه برنامه پژوهشی و رهنمون‌هایی برای کاربست سلامت الکترونیک است. این هدف از طریق فراترکیب پژوهش‌های داخلی این حوزه و ترکیب داده‌های گردآوری‌شده در امتداد مدل شناخته‌شده سیستمی «ورودی ـ پردازش ـ خروجی» و در قالب الزامات و نتایج بالقوه نظام سلامت الکترونیک دنبال شده است. به‌طورکلی 221 پژوهش منحصربه‌فرد از پایگاه‌های داده به‌دست آمد که در بررسی ابتدایی، ۵۶ پژوهش به‌عنوان پژوهش‌های مرتبط شناسایی شدند. با فراترکیب این پژوهشها، 39 مؤلفه در قالب هشت مؤلفه کلان اقتصادی ـ مالی، حقوقی ـ قانونی، فناوری، امنیتی، اجتماعی، نگرشی، آموزشی و اخلاقی به‌عنوان الزامات پیادهسازی سلامت الکترونیک شناسایی شدند. همچنین 13 مؤلفه به‌عنوان نتایج سلامت الکترونیک در طبقات اقتصادی ـ مالی، حقوقی‌ـ قانونی، بالینی مثبت و بالینی منفی استخراج شد. این عوامل، تصویری از سلامت الکترونیک ارائه می‌کند که هم کاربست نظری داشته و هم در طراحی برنامه‌های عملیاتی سودمند است. در بین الزامات پیادهسازی نظام سلامت الکترونیک، مؤلفههای امنیتی و مؤلفههای اخلاقی به ترتیب دارای بیشترین و کمترین میزان توجه در پژوهش‌های مرتبط بوده است. باوجوداین، برای تحقق عملی نظام سلامت الکترونیک بایستی در جهت استقرار تمامی این الزامات حرکت کرد. همچنین نتایج این سیستم، در هدفگذاری پروژههای آتی سلامت الکترونیک و طراحی سنجههایی برای ارزیابی پروژههای جاری کاربرد دارد.
کلیدواژه‌ها
اسدی، فرخنده؛ مقدسی، حمید؛ حسینی، اعظم‌السادات و عزیزی‌گندی، سوسن (1391). امکان‌سنجی پیادهسازی زیرساخت ملی اطلاعات سلامت در ایران. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 9 (27). 619-631.
امین‌پور، فرزانه (1386). چالش‌های اخلاق پزشکی در جوامع اطلاعاتی. فصلنامه ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی. 1 (1). 53-60.
بیگدلی، زاهد؛ حیاتی، زهیر؛ حیدری، غلامرضا و جوکار، جوکار (1395). بررسی جایگاه اینترنت در رفتار اطلاع‌یابی سلامت: مطالعه جوانان کاربر اینترنت در شهر شیراز. فصلنامه تعامل انسان و اطلاعات. 9 (10). 68-77.
پرویزراد، پیمان و میرزایی، سارا (1385). کیفیت پایگاه‌های اطلاع‌رسانی اینترنتی مرتبط با سلامت در ایران. دوفصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 3 (5). 5-12.
تهمتن، ایمان؛ صدقی، شهرام؛ طلا‌چی، هما و محقق، نیلوفر (1391). گزارش کوتاه: کاربردهای رایانه‌های جیبی و تلفن‌های هوشمند توسط اینترن‌ها و رزیدنت‌ها در بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ یک مطالعه کیفی. فصلنامه مدیریت سلامت. 15 (48). 7-12.
جبرائیلی، محمد؛ پیری، زکیه؛ رحیمی، بهلول؛ قاسم‌زاده، نازآفرین و قاسمی‌راد، محمد (1390). موانع اجرایی پیادهسازی پرونده الکترونیک سلامت. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 8 (22). 807-814.
حاجی‌علی‌عسگری، فاطمه؛ طباطبائیان، حبیب‌الله؛ تقوا، محمدرضا و ابوالحسنی، فرید (1396). سیاست‌های توسعه مدل بلوغ فناوری اطلاعات در سازمان‌های سلامت‌محور براساس. ITIL . فصلنامه سیاستگذاری عمومی. 3 (12). 29-50.
دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سیدمهدی و آذر، عادل (1383). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: صفار.
رونقی، محمدحسین و حسینی، فروغ‌السادات (1397). شناسایی و رتبه‌بندی خدمات اینترنت اشیا در حوزه سلامت. فصلنامه مدیریت سلامت. 21 (73). 106-117.
زارعی، جواد و شریفات، زهرا (1394). بررسی زیرساخت‌های رادیولوژی از راه دور در بیمارستان‌های منتخب شهر اهواز در سال 1393. فصلنامه مدیریت بهداشت و درمان. 6 (22). 7-18.
زرندی، سعید و لطیفان، حمیده (1395). بررسی تأثیر استقرار کارت هوشمند سلامت بر کیفیت خدمات بهداشتی درمانی (پیمایشی در مرکز آموزشی پژوهشی درمانی شهید دکتر بهشتی قم). فصلنامه مدیریت فناوری اطلاعات. 8 (26). 123-140.
سعیدی‌تهرانی، سعیده و نوروزی، مهشاد (1394). پزشکی از راه دور: مروری بر مزایا، معایب و چالش‌های اخلاقی. فصلنامه ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی. 8 (45). 29-40.
شریفیان، رکسانا؛ نعمت‌اللهی، محترم؛ منعم، حسین و ابراهیمی، فاطمه (1392). بررسی مکانیسم‌های امنیتی در سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی براساس استاندارد امنیتی هیپا. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 10 (29). 35-46.
شیخ‌طاهری، عباس؛ زارعی، عایشه و احمدی، مریم (1396). بررسی تطبیقی قابلیت‌های سیستم پرونده الکترونیک دندان‌پزشکی تخصصی. فصلنامه مدیریت سلامت. 20 (70). 68-78.
عجمی، سیما؛ کتابی، سعیده؛ سقائیان‌نژاد‌اصفهانی، سعیده (1390). الزامات و حوزه‌های مرتبط با ارزیابی آمادگی سازمان‌ها برای پیادهسازی پرونده الکترونیک سلامت. فصلنامه مدیریت سلامت. 14 (46). 71-79.
عزتی آراسته‌پور، فائزه و احمدی‌جشفقانی، حسین‌علی (1397). مروری بر چالش‌های اخلاقی در فناوری‌های سلامت (مورد مطالعه: فناوری‌های سلامت دیجیتال). فصلنامه اخلاق و تاریخ پزشکی. 11 (41). 397-416.
فرزندی‌پور، مهرداد؛ صدوقی، فرحناز؛ احمدی، مریم و کریمی، ایرج (1386). الزامات امنیتی پرونده الکترونیک سلامت در کشورهای منتخب؛ یک مطالعه تطبیقی. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 4 (7). 1-9.
فرزندی‌پور، مهرداد؛ صدوقی، فرحناز؛ احمدی، مریم و کریمی، ایرج (1387). طراحی الگوی اصول محرمانگی اطلاعات پرونده سلامت الکترونیک برای ایران. فصلنامه مدیریت سلامت. 11 (33). 33-46.
فرزندی‌پور، مهرداد و میدانی، زهرا (1390). شرکت‌های فروشنده نرم‌افزار سیستم اطلاعات بیمارستانی و نیاز کاربران. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 8 (20). 545-553.
فرهمندیان، وحید؛ فرهمندیان، معصوم؛ مهربان‌فر، احسان و افخمی، مهدی (1393). نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت سلامت ایران با نگاهی به آینده. مطالعات مدیریت فناوری اطلاعات. 3 (10). 21-38.
فضایلی، سمیه؛ یوسفی، مهدی؛ مرادی، غلامرضا و قاضی‌سعیدی، مرجان (1390). بررسی جنبه‌های مختلف پیادهسازی سیستم‌های اطلاعات بالینی و میزان آگاهی مدیران اطلاعات بهداشتی و درمانی از این موارد. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 8 (18). 198-207.
فقیهی، مهدی و معمارزاده‌طهران، غلامرضا (1390). شناسایی الویت‌های خط‌مشی‌گذاری توسعه سلامت الکترونیک در ایران. فصلنامه مدیریت سلامت. 14 (43). 43-50.
فیضی، کامران و پور‌دهزاد، رحمان (1385). نظام سلامت الکترونیک در ایران (موانع و چالش‌ها). فصلنامه مطالعات مدیریت، بهبود و تحول. 13 (51). 43-58.
کرمی، مهتاب؛ صفدری، رضا و سلطانی، احمد (1392). حقوق اطلاعاتی بیمار: راهکارهایی برای امنیت اطلاعات در محیط الکترونیکی. فصلنامه اخلاق پزشکی. 7 (25). 83-96.
کریمی، عباس؛ رحیمی‌پور، ایمان و حسنی، مهدی (1389). جرایم پزشکی از راه دور ناشی از سلامت الکترونیکی. فصلنامه حقوق پزشکی. 4 (14). 47-70.
کمالی، یحیی (1396). روش‌شناسی فراترکیب و کاربرد آن در سیاستگذاری عمومی. فصلنامه سیاست. 47 (3). 721-736.
لنگری‌زاده، مصطفی و قلی‌نژاد‌کمرپشتی، میلاد (1395). مجموعه حداقل داده‌های سیستم گزارش‌دهی آزمایشگاه جهت تبادل با سامانه پرونده الکترونیک سلامت ایران. فصلنامه مدیریت سلامت. 19 (66). 61-70.
مانیان، امیر رونقی، محمدحسین (1394). ارائه چارچوب جامع پیادهسازی بازاریابی اینترنتی با استفاده از روش فراترکیب. مدیریت بازرگانی. 26 (7). ۹۰۱-۹۲۰.
مجلس خبرگان. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1382). قانون برنامه چهارم توسعه.
مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1389). قانون برنامه پنجم توسعه.
مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1396). قانون برنامه ششم توسعه.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1383). گزارش سازمان سلامت جهانی 2000. دفتر بررسی‌های اقتصادی. 7065.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1388). بررسی وضعیت سلامت الکترونیک در ایران. 9907.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1395). عمده‌ترین مسائل کشور.
مروی، علی؛ زمانیان، مصطفی؛ امامیان، سیدصادق و خاجی، محمدرضا (1387). تبیین کارکردهای سیستم مورد مطالعه از منظر ادبیات نظری نظام فرادست. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. چاپ اول. تهران.
مظهری، شهرزاد و بهاءالدین‌بیگی، کامبیز (1390). روانپزشکی از راه دور و کاربرد آن در ایران. روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران. 17 (67). 336-338.
مقدسی، حمید و نادری‌حاجی، محمدرضا (1394). بررسی کاربرد سلامت همراه در ارتقای سلامت روان بیماران. دوماهنامه پژوهنده. 20 (106). 213-220.
میرابوطالبی، نرجس؛ احمدی، مریم؛ مبارکی، حسین؛ حسینی، سعید و محبی، نوشین (1391). ارزیابی سیستم الکترونیک ثبت مرگ‌ومیر براساس الزامات کار سیستم در ایران. فصلنامه مدیریت اطلاعات سلامت. 9 (28). 769-779.
میرانی، نادر؛ آیت‌اللهی، هاله و حقانی، حمید (1391). بررسی موانع ایجاد و به‌کارگیری پرونده الکترونیک سلامت در ایران. فصلنامه مدیریت سلامت. 15 (50). 65-75.
نصیری‌پور، امیراشکان؛ رادفر، رضا؛ نجف بیگی، رضا و رحمانی، حجت (1389). بررسی عوامل مؤثر بر استقرار نظام سلامت الکترونیک در ایران. فصلنامه بیمارستان. 3 (10). 53-62.
وزارت امور اقتصادی و دارایی جمهوری اسلامی ایران (1396). بررسی طرح تحول سلامت (چالش‌ها و راهکارها).
یوسفی‌زنوز، رضا و سجادی‌خسرقی، فاطمه (1396). ارزیابی ریسک در پیادهسازی سیستم اطلاعات بیمارستانی: مطالعه موردی. فصلنامه مدیریت سلامت. 20 (67). 7-23.
Adenuga, O. A., Kekwaletswe, R. M., & Coleman, A. (2015). eHealth integration and interoperability issues: towards a solution through enterprise architecture. Health Information Science and Systems. 3 (1). doi.org/10.1186/s13755-015-0009-7
Ahern, D. K., Kreslake, J. M., & Phalen, J. M. (2006). What is eHealth (6): Perspectives on the Evolution of eHealth Research. Journal of Medical Internet Research. 8 (1). e4.
Al-Sharhan, S., Omran, E., & Lari, K. (2019). An Integrated Holistic Model for an eHealth System: A National Implementation Approach and a new cloud-Based Security Model. International Journal of Information Management. 47 (1). 121-130.
Bench, S., & Day, T. (2010). The User Experience of Critical Care Discharge: a Meta-Synthesis of Qualitative Research. International Journal of Nursing Studies. 47 (4). 487-499.
Benedict, M., Herrmann, H., & Esswein, W. (2018). eHealth- Platforms-he Case of Europe. Building Continents of Knowledge in Oceans of Data: The Future of Co-Created eHealth. 247 (1). 241-245.
Benedict, M., & Schlieter, H. (2017). Revise your eHealth- platform!–Design Principles for a Descriptive Case Study.
Bertalanffy, L. V. (1969). General System Theory: Foundations, Development, Applications.
Bertalanffy, L. (1972). The history and status of general systems theory. Academy of management journal. 15 (4). 407-426.
Boogerd, E. A., Arts, T., Engelen, L. J., & van De Belt, T. H. (2015). “What is eHealth”: Time for an update?. JMIR research protocols. 4 (1). e29.
Campbell, R., Pound, P., Pope, C., Britten, N., Pill, R., Morgan, M., & Donovan, J. (2003). Evaluating Meta- Ethnography: a Synthesis of Qualitative Research on lay Experiences of Diabetes and Diabetes Care. Social Science & Medicine. 56 (4). 671-684.
Christensen, K., Doblhammer, G., Rau, R., & Vaupel, J. W. (2009). Ageing Populations: the Challenges ahead. The Lancet. 374 (9696). 1196-1208.
Cushing, C. C., & Steele, R. G. (2010). A Meta- Analytic Review of eHealth Interventions for Pediatric Health Promoting and Maintaining Behaviors. Journal of Pediatric Psychology. 35 (9). 937-949.
Dang, S., Golden, A. G., Cheung, H. S., & Roos, B. A. (2010). Telemedicine Applications in Geriatrics. In S. Dang, A. Golden, H. Cheung, & B. Roos (Eds.), Brocklehurst's Textbook of Geriatric Medicine and Gerontology, 1064–1069. doi.org/10.1016/B978-1-4160-6231-8.10128-X
Della Mea, V. (2001). What is e-Health (2): The Death of Telemedicine?. Journal of Medical Internet Research. 3 (2). e22.
Dwairej, D., Massadeh, A., Enab, E., Al-Rimawi, R., & Ahmad, M. (2016). E-health Concept Development and Maturity in Literature. Journal of Health, Medicine and Nursing. 29(2). 156–166.
EHealth, O., (2014). Ontario’s Ehealth Blueprint - In-Depth.
Eysenbach, G. (2001). What is e-health?. Journal of medical Internet Research. 3 (2). e20.
Fatehi, F., & Wootton, R. (2012). Telemedicine, Telehealth or e-Health? A Bibliometric Analysis of the Trends in the use of these Terms. Journal of Telemedicine and Telecare. 18 (8). 460-464.
Finfgeld-Connett, D. (2014). Metasynthesis Findings: Potential Versus Reality. Qualitative Health Research. 24 (11). 1581-1591. doi.org/10.1177/1049732314548878
Glinkowski, W. (2006). Telemedicine and eHealth. In Proceedings of the XI International Conference Medical Informatics & Technology Ed.: Piętka E, Łęski J, Franiel S. MIT.
Granja, C., Janssen, W., & Johansen, M. A. (2018). Factors Determining the Success and Failure of eHealth Interventions: Systematic Review of the Literature. Journal of Medical Internet Research. 20 (5). e10235.
Hellberg, S., & Johansson, P. (2017). eHealth Strategies and Platforms–The issue of Health equity in Sweden. Health Policy and Technology. 6 (1). 26-32.
Hill, J. W., & Powell, P. (2009). The National Healthcare Crisis: Is eHealth a key Solution?. Business Horizons. 52 (3). 265-277.
Holmes, S. C., & Miller, R. H. (2003). The Strategic Role of e-Commerce in the Supply Chain of the Healthcare Industry. International Journal of Services Technology and Management. 4 (4-6). 507-517.
Jackson, M. C. (2016). Systems Thinking: Creative Holism for Managers. John Wiley & Sons, Inc.
Jacobs, R. J., Lou, J. Q., Ownby, R. L., & Caballero, J. (2016). A Systematic Review of eHealth Interventions to Improve Health Literacy. Health Informatics Journal. 22 (2). 81-98.
Jonas, S., Goldsteen, R. L., & Goldsteen, K. (2007). An Introduction to the US Health Care System. Springer Publishing Company.
Kimble, C. (2015). Business Models for e‐health: Evidence from Ten Case Studies. Global Business and Organizational Excellence. 34 (4). 18-30.
Kirch, W. (2008). Encyclopedia of Public Health: Volume 1: A-H Volume 2: I-Z. Springer Science & Business Media.
Kuziemsky, C. E., & Weber-Jahnke, J. H. (2009). An eBusiness-based framework for eHealth Interoperability. Journal of Emerging Technologies in Web Intelligence. 1 (2). 129-136.
Mair, F. S., May, C., O'Donnell, C., Finch, T., Sullivan, F., & Murray, E. (2012). Factors that Promote or Inhibit the Implementation of e-Health Systems: an Explanatory Systematic Review. Bulletin of the World Health Organization. 90(2). 357-364.
Merriam-Webster Inc. (2004). The Merriam-Webster Dictionary (11th ed.). Springfield, Mass.: Merriam-Webster.
Noblit, G. W., & Hare, R. D. (1988). Lines-of-argument Synthesis. Meta-Ethnography. 11 (2) 63-76.
Oh, H., Rizo, C., Enkin, M., & Jadad, A. (2005). What is eHealth?: a Systematic Review of Published Definitions. World Hosp Health Serv. 41 (1). 32-40.
Pagliari, C., Sloan, D., Gregor, P., Sullivan, F., Detmer, D., Kahan, J. P., & MacGillivray, S. (2005). What is eHealth (4): a Scoping Exercise to Map the Field. Journal of Medical Internet Research. 7 (1). e9.
Paterson, B., Calnan, C, & Jillings. C (2001). Meta-Study of Qualitative Health Research: A Practical Guide to Meta-Analysis and Meta-Synthesis. International Journal of Nursing Studies. 40 (2). 217. doi.org/10.1016/S0020-7489(02)00059-7
Rojas, D. (2012). eHealth Handbook for Managers of Healthcare Services and Systems: United Nations Publication.
Ross, J., Stevenson, F., Lau, R., & Murray, E. (2016). Factors that Influence the Implementation of e-Health: a Systematic Review of Systematic Reviews (an update). Implementation Science. 11 (1). 1-12.
Sandelowski M, Barroso J. (2003). Toward a metasynthesis of qualitative findings on motherhood in HIV-positive women. Res Nurs Health. 26 (2). 153-70.
Shaw, T., McGregor, D., Brunner, M., Keep, M., Janssen, A., & Barnet, S. (2017). What is eHealth (6)? Development of a Conceptual Model for eHealth: Qualitative Study with key Informants. Journal of Medical Internet Research. 19 (10). e324.
Tan, J. (Ed.). (2005). E-health Care Information Systems: an Introduction for Students and Professionals. John Wiley & Sons.
World Health Organization. (2000). The World health report: 2000 : Health systems: improving performance. World Health Organization.
Wyatt, J. C., & Liu, J. L. Y. (2002). Basic Concepts in Medical Informatics. Journal of Epidemiology & Community Health. 56 (11). 808-812.
Zimmer, L. (2006). Qualitative Meta‐Synthesis: a Question of Dialoguing with Texts. Journal of Advanced Mursing. 53 (3). 311-318. doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.03721.x
', './data/smt/coversheet/621663662436.jpg'))
دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 30
مهر 1400صفحه 345-386
- تاریخ دریافت: 19 اسفند 1398
- تاریخ بازنگری: 12 تیر 1401
- تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1399