شناسایی چالش‌های اصلی تولید در صنعت پتروشیمی (مطالعه موردی: صنایع پتروشیمی هلدینگ خلیج فارس)

نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار گروه اقتصاد اسلامی، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه قم، قم، ایران.

3 استادیار گروه اقتصاد اسلامی، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

پتروشیمی دارای برترین مزیت نسبی در اقتصاد، نقشی انکارناپذیر در پیشرفت، اقتدار، درآمدزایی و تحقق اقتصاد مقاومتی و برخوردار از ظرفیت بالاترین ابداعات، اختراع بی‌شمار مواد جدید، تکمیل زنجیره ارزش، ارزش‌افزوده حداکثری و کسب هژمونی اقتصادی است. اما چالش‌های بسیار آن را به خام‌فروشی دچار ساخته و سبب عدم استفاده از ظرفیت‌ها، فقدان فناوری به‌روز، فقدان زنجیره‌ارزش، کاهش درآمد ارزی، جاماندن از قافله رقابت، از دست دادن بازارهای جهانی و منطقه‌ای شده است. برای دست‌یابی به فناوری به روز، تکنولوژی دانش‌بنیان، بهره‌وری بالا، محصولات با کیفیت و افزایش توان رقابتی، شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکارهای مؤثر لازم است. در این مقاله در پاسخ به سوال از چالش‌های اصلی صنعت پتروشیمی و با استفاده از روش ترکیبی (توصیفی- کمی) ابتدا با مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبه با نخبگان، چالش‌های بسیاری مورد شناسایی قرار گرفت و با روش دلفی پرسش‌نامه‌ای طراحی و پایایی آن با نرم افزار SPSS بررسی شد. آن گاه با روش دلفی و  دلفی فازی، طی دو مرحله تا رسیدن به سطح اجماع 70 درصدی چالش‌های مهم شناسایی و رتبه‌بندی گردید و با روش SWARA رتبه‌بندی کلی صورت گرفت. در نهایت 35 چالش مهم رتبه‌بندی و دسته‌بندی گردید. نتیجه مقاله، آشکارشدن مهم‌ترین چالش‌های صنعت پتروشیمی به ویژه چالش‌های بازرگانی، و ارائه راهکارها و پیشنهاداتی با اتکا بر نظرات نخبگان جهت سیاست‌گذاری است که نزدیک‌شدن صنعت به سطح استاندارد را ممکن می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اِی. پی. آی. سی (1397). پارک، بزرگ‌ترین جای خالی پتروشیمی ایران؛
apic.co/fa/news/1238/
بهمن‌زنگی، بهروز؛ نیک‌ذات، هومن؛ سلیمانی‌فر، محسن (1395). چالش‌ها ‌‌و راهکارهای انتقال تکنولوژی و استفاده از فناوری‌‌های نوین در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی. تهران: دومین کنگره راهبردی نفت و نیرو. 1-12.
پترودان (1401). جایگاه ایران در صنعت پتروشیمی دنیا؛ petrodan.iR
جعفرزاده، محمدحسین (1401). ملاحظات تحلیل چشم‌انداز توسعه صنعت پتروشیمی در 1404؛ linkedin.com/signup/cold-join?session_rediret
حیدری، صدیقه (1400). واکاوی تهدیدها و فرصت‌های جذب سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی از دیدگاه کارکنان شپترو. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت. 4 (40). 29 -36.
خورشیدی، غلام‌حسین (1394). مبانی اقتصاد تولید. تهران: کتاب مهربان.
دانائی‌فر، حسن و زینب مظفری (1387). ارتقای روایی و پایایی در پژوهش‌های کیفی مدیریتی: تأملی بر استراتژی‌های ممیزی پژوهشی. پژوهش‌های مدیریت عمومی. (1).131-162.
سلیمی، محمدحسین؛ عزیزی، علیرضا؛ منفردی، رضا؛ دیبایی‌اصل، حسین؛ قیومی، عباس؛ مشرقی، حمید؛ بروجردی، محمد و قاضی، میرنیما (1386). مجموعه مطالعات راهبردی صنایع کشور: صنایع پتروشیمی. تهران: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران. 168.
شاهمرادی، بهروز؛ آدینه، عاطفه؛ سمندر، مژگان؛ اشتهاردی، علی و افشاری، زهرا (1400). بررسی پیچیدگی محصولات صنعت پتروشیمی ایران و فرصت‌های پیشِ‌رو. سیاست‌ها و پژوهش‌های اقتصادی. 29 (100). 255-288.
شکوهی، محمدرضا؛ محتشمی‌پور، رضا و حسینی‌مهر، سیدحمیدرضا (1399). بررسی چالش‌‌های صنعت پتروشیمی در چارچوب سیاست‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی. مجلس و راهبرد، 27 (102). 295-330.
 صالح‌نیا، علی و فدایی، محمدجواد (1400). بررسی چالش‌های زنجیره صنعت پتروشیمی در ایران. تهران: ششمین همایش بین المللی نفت، گاز، پتروشیمی و HSE. 1-16.
صدیقی، آریا (1401). نگاه پراگماتیک چین به ایران. ترجمه: گزارش کمیته بازبینی روابط اقتصادی امنیتی چین و ایران. ص3.
صیادی، محمد و خداپرست، یونس (1396). نقش صنعت پتروشیمی در ارتقای امنیت انرژی. تهران: تدبیر اقتصاد. ص 27.
قراخانلو، مهتاب (1402). سهم نهادهای شبه‌دولتی در اقتصاد (3). صنعت پالایش نفت. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
گزارش سالانه شرکت صنایع پتروشیمی ایران (1401). گزارش‌های مدیریت شرکت‌های تولیدی هلدینگ خلیج فارس عرضه ‌شده در بازار سرمایه. سایت کدال سازمان بورس و اوراق بهادار.
عباسپور، احسان و سبحانی، مهدی (1395). نقش مدیریت استراتژیک منابع انسانی در ایجاد مزیت رقابتی سازمان‌ها. برلین: سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.
مرادی، هادی و زارعی، عظیم (1394). تصویر ذهنی کشور مبدا و شکل‌گیری ارزش برند محصولات الکترونیکی. تحقیقات بازاریابی نوین. 1 (3). 128 – 109.
میرجلیلی، فاطمه و حسین‌زاده، سید علی­اکبر (1391). آشنایی با صنعت پتروشیمی. تهران: مرکز پژوهش‌‌های مجلس
میرجلیلی، فاطمه و توسلی، سلاله (1397). جایگاه صنعت پتروشیمی در اقتصاد. تهران: مرکز پژوهش‌‌های مجلس. ص 3.
میرجلیلی، فاطمه؛ شجاعی، سعید و عطائی، امید (1398). چالش‌ها ‌‌و راهکارهای رونق تولید در ۱۳۹۸ (۴. صنایع پایین‌دستی پتروشیمی). تهران‌: مرکز پژوهش‌های مجلس. ص 2.
نیک‌خواه‌نسب، مرتضی و میرجلیلی، فاطمه (1401). ضرورت توسعه هوشمند صنعت پتروشیمی با تغییر رویکردهای حمایتی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
مومنی، منصور و فعال قیومی، علی (1389). تحلیل آماری با استفاده از  SPSS. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
همدم، هادی؛ زینالی، مهدی؛ بادآور نهندی، یونس و محمدی، احمد (1400). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل زمینه‌ای و دانشی مؤثر بر انتقال دانش استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی با رویکرد توسعه کسب و کار. مدیریت کسب و کارهای بین‌المللی. 4 (4). 89-109.
Cronbach, L. J. (1951). Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrika. 16. 297-334.
Hsu, Chiung-Wen (2011(. Fuzzy Delphi method for evaluating hydrogen production Technologies. International Journal of Hydrogen Energy. 36 (21). 14172-14179
Hsu, Lee, Kreng (2010). The application of Fuzzy Delphi Method and Fuzzy AHP in lubricant regenerative technology selection.
Liu, weng- kun (2013). Competence of Multinational Corporation Executives.
Adler, M., & Ziglio, E. (1996). Gazing into the oracle. Jessica Kingsley Publishers: Bristol. PA.
Landeta, J. (2006). Current validity of the Delphi method in social sciences. Technological Forecasting and Social Change. 73 (5). 467-82.
Hsu, Yu-Lung; Lee, Cheng-Haw; Kreng V.B. (2010). The application of Fuzzy Delphi Method and Fuzzy AHP in lubricant regenerative technology selection. Expert Systems with Applications. 37. 419–425
Kaufmann, A. and Gupta, MM (1988). fazzi mathematical models in engineering and management scince. Elsevier Science Pub-lishers, North-Holland, Amsterdam, NY. 3 (1) 321-336.
Krosnick, Jon A.; Fabrigar, Leandre R.; Lyberg, Lars, (1997). Designing Rating Scales for Effective Measurement in Surveys. Chapter. 6. 424.
Keršuliene V, Zavadskas EK, Turskis Z. (2010). Selection of rational dispute resolution method by applying step-wise weight assessment ratio analysis (SWARA). Journal of business economics and management. Jan 1. 11 (2). 243-58.
Futurebridge (2019). Crude Oil-to-Chemicals: Future of Refinery, iea.org/reports/the-future-of-petrochemicals
Gonzales, Diane; Shonkoff, Seth; Hays, Jake, Jerrett, Michael (2019). Hazardous Air Pollutants Associated with Upstream Oil and Natural Gas Development: A Critical Synthesis of Current Peer-Reviewed Literature, Annual Review of Public Health. (40). 283–304
https://www.openpr.com/news/1830035/petrochemicals-market-size-share-industry-report-2024
Rezkin, P. E. (2016). Application of the concept of value chains in the fuel and petrochemical industries of the Republic of Belarus. Management problems. Series A and B. 4 (61). 80–86.
Santos, Ricardo; Szklo, Alexandre; Lucena, André and Poggio, Matheus (2022). Evaluating strategies for monetizing natural gas liquids from processing plants – Liquid fuels versus petrochemicals. Journal of Natural Gas Science and Engineering. 99.
Tullo, Alexander (2022). C&EN’s Global Top 50 chemical firms for 2022. 100 (26).
Unifac consortium, (2020). Global Top 50 Chemical Companies. http://unifac.ddbst.de/top-50-list.html
  • تاریخ دریافت: 23 تیر 1402
  • تاریخ بازنگری: 22 آبان 1402
  • تاریخ پذیرش: 12 آذر 1402