اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)
روش‌شناسی راهبردهای تدبر در قرآن کریم: استقرایی از پژوهش‌های میان‌رشته‌ای مدیریت اسلامی در دهه اخیر
نویسنده
استادیار دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام
چکیده
مطالعات میان‌رشته‌ای با تأکید بر علوم اسلامی، عرصه‌ای است که طی سال‌های گذشته، توجه بسیاری از دانشمندان و محققان را جلب کرده است. البته، یکی از مسائل عمده برای محققانی که وارد این عرصه شده‌اند، روش و فرایند پژوهش است. معرفی و تبیین روشی متقن و اتکاپذیر در پژوهش‌های میان رشته‌ای مدیریت اسلامی با تأکید بر منبع غنی و ارزشمند قرآن کریم، هدف اصلی این پژوهش است. بدین منظور، ضمن بررسی اجمالی مفاهیم تدبر و تفسیر قرآن و روش‌ها و گرایش‌های عمده تفسیری در علوم قرآنی، مطالعات میان‌رشته‌ای مدیریتی با صبغه قرآنی طی دهه اخیر، بررسی و راهبردهای پژوهش تدبر در قرآن، با تأکید بر پژوهش‌های مدیریتی تبیین شد. راهبردهای پژوهش تدبر در قرآن شامل راهبرد آیه‌محور، راهبرد سیاق‌محور، راهبرد سوره‌محور، راهبرد داستان‌محور و راهبرد مسئله‌محور است که به نحو استقرایی از دل پژوهش‌های مدیریت اسلامی دهه گذشته، استخراج شده‌اند. هر یک از راهبردهای مذکور، کارکردها، فرایند و نقاط قوت و ضعفی دارد که در این مقاله، بدان‌ها توجه شده است. بدین ترتیب، می‌توان ادعا کرد که راهبرد تدبر در قرآن، فرآیند واحدی ندارد بلکه بر اساس هدف و مسئله پژوهش، تسلط و مهارت و زمانِ در اختیار پژوهشگر می‌توان راهبردهای متمایزی را استخدام کرد. نهایتاً اینکه اعتبار پژوهش‌های تدبر در قرآن، موضوعی است که در این مقاله با تأکید بر دو محور اتقان و افاده و سؤالات متناظر و روش‌های ارزیابی آنها، بررسی شده است.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم
نهج البلاغه
احمدزاده کرمانی، روح‌الله (1384)، تبیین فرایند مدل‌سازی و تولید نظریه در حوزه سازمان بر اساس مبانی اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سیدعلی علوی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
اسلامی، سیدامیرحسن (1387)، تدوین الگوی برنامه‌ریزی مالی شخصی با توجه به تعالیم اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی غلامرضا اسلامی بیدگلی و علی‌اصغر خندان، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
اعتصامی، سیدمحمدکاظم (1389)، بررسی عوامل مؤثر بر انگیزه توفیق‌طلبی از دیدگاه آموزه‌های دینی با تأکید بر نهج‌البلاغه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سیدعلی علوی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
افضلی، علی‌رضا (1386)، تصویرپردازی از ویژگی‌های آینده موعود و تأثیر آن برسازمان: به سوی الگوی قرآنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی ولی‌الله نقی‌پورفر، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
جوادی آملی، عبدالله (1379)، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، تنظیم و ویرایش از علی اسلامی، قم: مرکز نشر اسراء.
همو (1381)، نسبت دین و دنیا: بررسی و نقد نظریه سکولاریزم، تنظیم و ویرایش از علی‌رضا روغنی و سعید بندعلی، قم: مرکز نشر اسراء.
حیدری، مصطفی (1386)، طراحی مدل مفهومی مدیریت بحران در دوران هشت سال دفاع مقدس - با تأکید بر عملیات‌های کربلای پنج و والفجر هشت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی غلامرضا گودرزی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
خادم، سیدقاسم (1387)، بررسی تطبیقی رویکرد مشتری‌مداری در علم مدیریت و آموزه‌های اسلامی با تأکید بر آیات و روایات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی مصباح‌الهدی باقری، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
خورشیدی، سعید (1388)، بررسی و تبیین الگوی رهبری حجت‌الاسلام سیدحسن نصرالله، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی رضائیان، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
ذوالفقارزاده کرمانی، محمدمهدی (1385)، تصویرپردازی از مدیران آینده: به سوی الگوی قرآنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی غلامرضا گودرزی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
رازینی، روح‌الله (1389)، مدیریت تولید، طراحی و تبیین مدل جامع تعالی سازمانی بر اساس رویکرد اسلامی، رساله دکتری، به راهنمایی عباس مقبل باعرض، تهران: دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1385)، منطق تفسیر قرآن 2 (روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن)، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
سجادی، سیدعلی (1380)، نظام کنترل و نظارت در اسلام (مطالعه تطبیقی با مدیریت علمی) با تأکید بر حکومت امیرالمؤمنین علی (ع)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سیدعلی علوی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
سعیدی، اکبر (1385)، بازنگری در تعریف تبلیغات بازرگانی مبتنی بر تعالیم اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدهادی همایون، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
سلطانی‌نژاد، حامد (1385)، بررسی تطبیقی فروش استقراضی سهام با عقود اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمد طالبی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
شهرام، وحید (1388)، ارائه مدل تعالی فرد در سازمان با توجه به تعالیم اسلام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی غلامرضا گودرزی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
صالح‌آبادی، علی (1381)، امکان‌سنجی راه‌اندازی بازار آتی سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران (با تأکید بر مسائل شرعی و نیازمندی‌های بازار سرمایه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمد طالبی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
صدری، محمدجواد (1386)، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم [علی اساس معجم فؤاد عبدالباقی] حسب حروف الکلمات، تهران: مکتبه السهروردی للدرسات و النشر.
طوبایی، محمدتقی (1385)، مروری اجمالی بر جایگاه آخرت‌گرایی و تأثیر آن در حوزه وظایف مدیریت اسلامی (با تأکید بر برجسته‌ترین ... )، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی ولی‌الله نقی‌پورفر، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
عابدی، نورالدین (1387)، پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی در مدیریت اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی رضائیان، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
عبداللهی نیسیانی، علی (1388)، شناسایی عوامل حیاتی موفقیت از منظر مدیریت اسلامی با تأکید بر تفکر سیستمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی رضائیان، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
عرب اسدی، حسین (1384)، نظام جبران خدمات کارکنان بر مبنای ارزش‌های اسلامی با تکیه بر سیره حضرت محمد و حضرت علی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی ولی‌الله نقی‌پورفر، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
عسکری، حسن بن عبدالله (1312)، فروق اللغویه، قاهره: مکتبه القدسی.
علی‌آبادی، مهدی (1389)، معیارهای ارزیابی مدیران عالی از دیدگاه امیرالمؤمنین علی (ع)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی غلامرضا گودرزی، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
قرائتی، محسن (1374)، تفسیر نور، قم: مؤسسه در راه حق.
لبخندق، محسن (1388)، طراحی فرآیند مدیریت فعالیت‌های جهادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی رضائیان، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
لسانی فشارکی، محمدعلی؛ مرادی زنجانی، حسین (1385)، روش تحقیق موضوعی قرآن کریم، زنجان: قلم مهر.
لطیفی، میثم، (1388). بازپردازی مفهوم نظم و انضباط با تکیه بر رویکرد اسلامی، رساله دکتری، به راهنمایی حسن دانایی‌فرد، تهران: دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار الجامعه لدرر الاخبار، بیروت: موسسه الوفا.
محمودی، جعفر (1379)، «چیستی مدیریت اسلامی در بوته نقد»، دانش مدیریت، سال سیزدهم، شماره 51، صص 3-21.
مطهری، مرتضی (1372)، آشنایی با قرآن، تهران: صدرا.
همو (1373)، آشنایی با علوم اسلامی، جلد اول: منطق و فلسفه. تهران: صدرا.
همو (1380)، ده گفتار، تهران: صدرا.
مهدی‌زاده، سجاد (1387)، مقایسه خودمدیریتی در دانش مدیریت و اندیشه اسلامی با تکیه بر نظرات آیت‌الله جوادی آملی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی رضائیان، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
نقی‌پورفر، ولی‌الله (1371)، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن: زمینه‌ها، کلیدها، اصول، شیوه‌ها، مراحل، نمونه‌ها، تهران: اسوه.
همو (1385)، اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی.
نیک‌نشان، شقایق؛ نوروزی، رضاعلی و نصر اصفهانی، احمدرضا (1389)، «تحلیلی بر رویکردهای روایی در پژوهش کیفی»، روش‌شناسی علوم انسانی، سال شانزدهم، شماره 62، صص 141-160.
هاشمیان، سیدمحمدحسین (1384)، ارزیابی کارایی استعاره راه در تبیین و فهم حقیقت سازمان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی‌اصغر پورعزت، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
یاوری، وحید (1384)، تصویرپردازی از آینده بر اساس اندیشه‌ها و آثار شهدا و جانبازان (مورد مطالعه ویژگی‌های جامعه آرمانی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی‌اصغر پورعزت، تهران: دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع).
', './data/smt/coversheet/1338289456.jpg'))
دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 2
علمی-پژوهشیمهر 1390صفحه 25-55
- تاریخ دریافت: 15 تیر 1390
- تاریخ بازنگری: 01 مهر 1390
- تاریخ پذیرش: 30 آبان 1390