بررسی تطبیقی مبانی رفتار فردی از دیدگاه رفتارگرایی و علمالنفس فلسفی

نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه مدیریت، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه قم، قم، ایران

2 استادیارگروه روان‌شناسی، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی، قم، ایران

3 دانشجوی دکتری گروه قرآن و مدیریت، مجتمع علوم انسانی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

هر دانشی دارای مبانی و مفاهیم پایه‌ای است که ریشه در دیدگاه‌های هستی‌شناختی و انسان‌شناختی آن دارد. صاحب‌نظران علوم رفتاری با بهره‌گیری از روش‌های تجربی به بررسی رفتار انسان پرداخته و درباره مبانی رفتار به اظهارنظر پرداخته‌اند. همچنین فلاسفه مسلمان نیز تحت عنوان علم‌النفس در بررسی فرایندهای روانی انسان مفاهیم مربوط به مبانی رفتار را مورد توجه قرار داده‌اند. هدف این مقاله مقایسه این دو دیدگاه با یکدیگر است. پژوهش حاضر از نظر جهت‌گیری بنیادی با رویکرد تطبیقی است که برای تحلیل داده­ها از استراتژی تحلیل مضمون بهره می‌برد. برای بررسی تطبیقی ابتدا مبانی رفتار فردی رایج شامل انگیزه، ادراک، توانایی‌های فردی و شخصیت با بررسی منابع رفتاری به‌دست‌آمد؛ در مقابل برای استخراج مبانی رفتاری فردی از علم‌النفس، آثار فیلسوف معاصر آیت‌الله مصباح­یزدی که با نگاه عقلی و نقلی به این موضوع پرداخته‌اند مورد تحلیل قرار گرفت که نتایج نشان داد مبانی رفتار فردی در رویکرد علم النفس، گرایش، دانش و توانایی شاکله یا شخصیت هستند و در ادامه این دو دیدگاه باهم تطبیق داده شد تا شباهت‌ها و تفاوت‌ها مشخص‌تر شود مقایسه و تطبیق نشان داد علی‌رغم همگرایی‌ها و تشابه‌های کلی بین این دو دیدگاه، مبانی رفتار در این دو دیدگاه تفاوت اساسی دارد، در پایان چارچوب شکل­گیری رفتار از دیدگاه علم­النفس فلسفی ارائه شد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اسمیت، ادوارد؛ هوکسما، سوزان؛ اتکینسون، ریتا؛ بم، داریل؛ و اتکینسون، ریچارد (1385). زمینه روان‌شناسی هیلگارد (رضا زمانی، نیسان گاهان، مهرناز شهرآرای، مهرداد بیک، محمدتقی براهنی، بهروز بیرشک، مهدی محی‌الدین بناب، مترجمان). تهران: رشد (نشر اثر اصلی 2000).
اعرابی، سید محمد (1382). تحقیق تطبیقی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
افجه، سید علی‌اکبر (1385). مبانی فلسفی و تئوری‌های رهبری و رفتار سازمانی. تهران: سمت.
الوانی، سید مهدی (1376). نظام‌های اداری تطبیقی. تهران: دانشگاه پیام‌نور.
ایروانی، محمود؛ و خداپناهی، محمدکریم (1384). روان‌شناسی احساس و ادراک. تهران: سمت.
پروین، لارنس؛ و جان، الیور (1395). شخصیت نظریه و پژوهش (محمدجعفر جوادی و پروین کدیور، مترجمان). تهران: آییژ (نشر اثر اصلی 2001).
پمپین، میشل ام (1388). دانش مالی رفتاری و مدیریت دارایی (بدری احمدی، مترجم). تهران: کیهان (نشر اثر اصلی 2006).
جاسبی، عبدالله؛ نوربخش، محمد؛ و لنگرودی، محسن (1376). مبانی رفتار انسان از دیدگاه اسلام. فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، 9 (34)، 5-20.
خداپناهی، محمدکریم (1384). انگیزش و هیجان. تهران: سمت.
خسروپناه، عبدالحسین (1390). علامه طباطبایی فیلسوف علوم‌انسانی ـ اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
دیوس، کیت؛ و نیواسترام، جان (1375). رفتار انسانی در کار (محمدعلی طوسی، مترجم). تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی (نشر اثر اصلی 1989).
رضائیان، علی (1393). تعامل انسان و سیستم اطلاعاتی. تهران: سمت.
رضائیان، علی؛ و عبدالهی نیسیانی، علی (1392). ارائه و تبیین مدل سیستمی رفتار انسان از دیدگاه قرآن کریم. چشم‌انداز مدیریت دولتی. 4 (16)، 113-89.
ریو، جان مارشال (1385). انگیزش و هیجان (یحیی سید محمدی، مترجم). تهران: ویرایش چهارم. (نشر اصلی اثر 2005).
سیف، علی‌اکبر (1377). تغییر رفتار و رفتار درمانی. تهران: دوران.
شجاعی، محمدصادق (1391). انگیزش و هیجان؛ نظریه‌های روان‌شناختی و دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شجاعی، محمدصادق (1397). دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت‌الله مصباح ­یزدی. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
شعاری­نژاد، علی‌اکبر (1375). فرهنگ علوم رفتاری. تهران: امیرکبیر.
شکلتون، ویویان؛ و فلچر، کلیو (1376). تفاوت‌های فردی (یوسف کریمی و فرهاد جمهری، مترجمان). تهران: فاطمی (نشر اثر اصلی 1984).
شیروانی، علی (1384). چکیده اخلاق در قرآن. قم: دارالفکر.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ و شیخ‌زاده، محمد(1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، 5 (10). 151-198.
غروی، سید محمد (1381). علم النفس. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
غرویان، محسن؛ غلامی، محمدرضا؛ و میرباقری، محسن(1388). شرح مبسوط آموزش عقاید. قم: دارالعلم.
فرامرز قراملکی، احد (1387). روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قلی­پور، آرین (1394). رفتار سازمانی: رفتار فردی. تهران: سمت.
کارگروه بنیادین مدیریت اسلامی (1397). پیش‌نویس نقشه جامع مدیریت اسلامی. قم: دانشگاه قم.
گنجی، حمزه (1382). روان‌شناسی تفاوت‌های فردی. تهران: بعثت.
محمدی­نسب، مهدی (1397). مبانی انسان‌شناسی مدیریت راهبردی. دوازدهمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت استراتژیک. تهران.
مصباح، مجتبی (1386). فلسفه اخلاق. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره). 
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1375). ارزش­های سازمانی در مدیریت، فصلنامه معرفت ویژه‌نامه مدیریت اسلامی. 17 (69)، 17-22.
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1361). پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک. قم: مؤسسه در راه حق.
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1382). به‌سوی خودسازی. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح ­یزدی، محمدتقی(1383). اخلاق در قرآن. ج2. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1384). پند جاوید. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره). 
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1387). آموزش عقاید. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1389). فلسفه اخلاق. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1391). جامعه و تاریخ از نگاه تاریخ. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره). 
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1394). پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1398). آموزش فلسفه. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
موکیلی، آلکسی؛ و دانتز، روبرت (1384). انگیزش و هیجان (حمزه گنجی و علی پیکانی، مترجمان). تهران: ساوالان (نشر اثر اصلی 2003).
هانت، مورتون (1380). تاریخچه روان شناسی از آغاز تا امروز (قراچه داغی، مترجم). تهران: نشر پیکان (نشر اثر اصلی 1994).
Bromiley, Philip (2005). The Behavioral Foundations of Strategic Management (Theories of Strategic Management Series). Blackwell Publishing.
DuBrin, A. J. (2013). Fundamentals of organizational behavior: An applied perspective. Elsevier.
Kotler Philip, Gary ArmStrong (2018). Principles of Marketing. Pearson.
Kotler, P., Kartajaya, H., & Setiawan, I. (2010). Marketing 3.0: From products to customers to the human spirit. John Wiley & Sons.
Mowen, John & Minor, Michael (2000). Consumer behavior. Prentice Hall
Newstrom, John (2007). Organizational Behavior: Human Behavior at Work. Mac Graw Hill.
Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2016). Essentials of Organizational Behaviour (Thirteenth Edition), Global Edition. Pearson.
Robbins, S. T., & Judge, T. A. (2017). Organizational Behaviour (17e) Global Edition. Pearson.
Rokeach, M. (2008). Understanding human values. Simon and Schuster.
Schiffman, L. G., Kanuk, L. L., & Hansen, H. (2012). Consumer behaviour. - A European Outlook-Trans-Atlantic Publications, Pearson.
Schiffman, Leon G.- Wisenblit, Joseph (2015). Consumer behavior. Pearson Australia.
  • تاریخ دریافت: 03 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری: 30 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش: 22 آذر 1399